THE BOOK OF GENESIS

Illustrated by Robert Crumb
W.W. Norton

Ομολογώ ότι δεν μου είχε προκαλέσει καμία έκπληξη, η είδηση ότι ο πατριάρχης των underground comics, Robert Crumb, μετέφερε σε comic, το Βιβλίο της Γένεσης, το πρώτο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης. Κι αυτό γιατί σχεδόν το περιμένεις από τους underground δημιουργούς, αυτούς που γέννησε η αντίδραση και η ανάγκη για αντισυμβατική δημιουργία, να βάλουν κάποια στιγμή το δάχτυλο στο βάζο και να ενοχλήσουν λίγο (ή πολύ) και τη θρησκεία. Κι εδώ ερχόμαστε στις προκλήσεις κάθε τέτοιου εγχειρήματος…

Γιατί, για τον καθένα, ως δημιουργό, αυτό μπορεί να είναι ένα ιδανικό πεδίο πειραματισμού, ίσως και δημιουργικής ολοκλήρωσης. Για τον άλλο, όμως, και εν προκειμένω τον αναγνώστη, αυτή είναι η θρησκεία του. Εκεί που έχει ακουμπήσει όλη την υπαρξιακή του ανησυχία.

Γνωρίζοντας, λοιπόν, πολύ καλά τη συνθήκη ότι δεν παίζεις με τη θρησκευτική πίστη, ο Crumb δεν μπαίνει στην παγίδα να επέμβει καν στα κείμενα: Το ΤΗΕ BOOK OF GENESIS είναι μια ακριβής απεικόνιση των όσων διαβάζουμε στο πρωτότυπο κείμενο.

Όπως εξάλλου αναφέρει και ο ίδιος ο δημιουργός στην εισαγωγή του, η κύρια συνεισφορά του στο έργο ήταν εκείνη του σχεδιαστή, και όχι του παραφραστή. Εξ αρχής, καθιστά σαφές ότι δεν θέλει να προσβάλλει κανέναν και είναι προφανές ότι τα αποτελέσματα αυτής του της απόφασης, τα συναντάμε και στις 224 σελίδες αυτού του graphic novel. Καμία απόκλιση από το πρωτότυπο. Μόνο ένα -σχεδόν ανεπαίσθητο- κλείσιμο του ματιού, σε αυτόν που κοιτάζει με προσοχή τις εικόνες… και πάλι, όμως, εκ του ασφαλούς.

Στην έκδοση του THE BOOK OF GENESIS, συναντάμε και τα 50 κεφάλαια του πρώτου μέρους της Βίβλου, από τη Δημιουργία του Κόσμου, μέχρι το θάνατο του Ιωσήφ, καθώς και ένα εκτενές section στο τέλος, όπου ο Crumb απαριθμεί τις πηγές του, και εμβαθύνει στις δυσκολίες που συνάντησε, καθώς έπρεπε συχνά να επιλέξει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες ερμηνείες των αρχαίων κειμένων.

Μια από τις πρώτες σκέψεις που κάνει ο αναγνώστης, όταν βρίσκεται στις πρώτες σελίδες αυτού του comic, είναι η απεικόνιση του Θεού, ένα σημείο το οποίο ο δημιουργός δηλώνει ότι τον προβλημάτισε έντονα. Αφού πέρασε από την ιδέα να τον παρουσιάσει ως “ένα φως στον ουρανό”, κατέληξε -όπως ισχυρίζεται ο ίδιος, μετά από ένα όνειρο- να απεικονίσει τον Θεό, ως έναν λευκό ηλικιωμένο άντρα με κατάλευκη γενειάδα. Το απολύτως αναμενόμενο… Η μόνη δημιουργική ελευθερία που παίρνει είναι στην απεικόνιση του φιδιού στον Κήπο της Εδέμ: ένα ανδροειδές, κάτι ανάμεσα σε άνθρωπο και σαύρα.

Και η ιστορία συνεχίζεται, ο Αδάμ και η Εύα κάνουν το γνωστό λάθος και εκδιώκονται από τον Παράδεισο, ο αδελφοκτόνος Κάιν σκοτώνει τον Άβελ, κι ενώ οι γενιές περνούν και το γένος των ανθρώπων πληθαίνει, ο Θεός καταστρέφει τον κόσμο, ενώ προηγουμένως έχει καθοδηγήσει τον Νώε για το πώς θα φτιάξει την κιβωτό του. Ο Θεός καταστρέφει, επίσης, τα Σόδομα και το Γόμορρα, παρακολουθούμε τις ζωές του Αβραάμ, του Ισαάκ και των λοιπών Εβραίων Πατέρων… Και κάπου εκεί αρχίζουν τα ονόματα, οι ατέλειωτες κουραστικές λίστες με ονόματα ηγετών που στη συνέχεια έγιναν πατριαρχικές μορφές, τόσο για τους Εβραίους, όσο και σε μεγάλο βαθμό και για τους Χριστιανούς.

Αυτές οι λίστες ήταν και το πρώτο πράγμα που με έκανε να να προχωρήσω παρακάτω. Γιατί, μέχρι αυτό το σημείο, η ανάγνωση του THE BOOK OF GENESIS ήταν αδιάλειπτη και απολαυστική.

Ένας από τους λόγους που μου λειτούργησε αυτό το comic, και φαντάζομαι ότι αυτό ισχύει και για μεγάλη πλειοψηφία των αναγνωστών είναι το γεγονός ότι κάπου έχουμε διαβάσει, ή ακόμη και διδαχθεί, αυτές τις ιστορίες, κατά τα σχολικά χρόνια μας. Δεν μας είναι ξένες, ούτε, όμως, και έχουμε καταγράψει τις λεπτομέρειές τους.

Ο Crumb έρχεται εδώ να μας δώσει τα απαραίτητα κίνητρα για να ξαναδιαβάσουμε το πρώτο βιβλίο της χριστιανικής Βίβλου: Είσαι πλέον ενήλικας, την ιστορία την είχες ακούσει κάποτε και ίσως να θυμάσαι τα βασικά, οπότε διάβασέ τη τώρα ξανά, και για να μη σου πέσει βαρύ το εγχείρημα, πάρτο και σε comic, που θα σου είναι κι εύκολο!

Και ναι, πιστεύω ότι ο Crumb -με τον τρόπο του- επεμβαίνει. Ότι τοποθετείται στα όσα σχεδιάζει Το “κλείσιμο του ματιού” που ανέφερα παραπάνω, δεν είναι τίποτε άλλο, από λόγια που δείχνουν το “Α” και εκφράσεις προσώπου που δείχνουν το “Β”.

Με όπλα την περιγραφική του δεινότητα και την ανάδειξη της λεπτομέρειας, ο δημιουργός αποκαλύπτει τις θέσεις του, μέσα από την ίδια του την Τέχνη: η οργή του για τον οξύθυμο και παρορμητικό Θεό, η απελπισία του για τους ανθρώπους-έρμαια, η αποστροφή του για την αδυσώπητη φύση… όλα αυτά φαίνονται στα σχέδιά του.

Δεν θα επέμβει, όμως, στη φύση των γεγονότων. Όταν η Βίβλος λέει ότι ο Λοτ, όντας μεθυσμένος συνευρέθηκε με τις κόρες του σε μια σπηλιά, εμείς βλέπουμε τον μεθυσμένο Λοτ, να συνευρίσκεται με τις κόρες του σε μια σπηλιά! (Ίσως είναι περιττό να το αναφέρουμε, αλλά ναι, οι γυναίκες του Crumb είναι, όπως πάντα, χυμώδεις!)

Ξαφνικά, το Βιβλίο της Γένεσης δεν φαίνεται και τόσο διαφορετικό από τα μέχρι τώρα έργα του Crumb. Σεξ, βία, κοινωνία, πολιτική, θρησκεία, ήταν μέχρι τώρα οι κύριες θεματικές των έργων του. Ακριβώς η ίδια θεματολογία -ίσως όχι με αυτή τη σειρά- φαίνεται να τον έλκει και στα πρώτα πενήντα κεφάλαια της Παλαιάς Διαθήκης.

Για τη μετάφραση, ο Crumb χρησιμοποίησε κυρίως δύο πηγές: τη Βίβλο του Βασιλιά Ιάκωβου ‘Α, καθώς και μια μετάφραση του 2004 από τον καθηγητή Robert Alter, με τίτλο TΗΕ FIVE BOOKS OF MOSES. Συνολικά, ο Crumb αφιέρωσε πέντε χρόνια στην εικονογράφηση αυτού του comic.

Κατά τη γνώμη μου, το αποτέλεσμα δεν αποδεικνύει μόνο το πόσο μεγάλος δημιουργός comics είναι (που είναι!), αλλά και τη σχεδιαστική ευφυία του, καθώς αποδίδει εξαιρετικά σε εικόνα, ένα αμετάβλητο κείμενο. Από τη στιγμή που επέλεξε -ενδεχομένως για τους λόγους που αναφέραμε παραπάνω- να μην επέμβει καθόλου στα όσα έχουν γραφτεί, χρησιμοποιεί πλάγιους δρόμους, περνώντας τη δική του ερμηνεία, κυρίως στα πρόσωπα και τις εκφράσεις των χαρακτήρων, αλλά και στους “χρόνους” που αφιερώνει στην εξέλιξη των σκηνών εκείνων που τον ενδιαφέρει περισσότερο να αναδείξει.

Δεν θέλει μεγάλη διορατικότητα για να προβλέψει κανείς ότι το THE BOOK OF GENESIS θα απασχολήσει κομιξάδες και μη, τα χρόνια που έρχονται. Φοβάμαι, ωστόσο, ότι, σε μεγάλο βαθμό, αυτό δεν θα γίνει τόσο για την ποιότητα του comic, όσο για λόγους θρησκευτικούς. Ελπίζω να διαψευστώ και τελικά οι όποιες θρησκευτικές συζητήσεις να περιοριστούν στους φυσικούς τους χώρους, δηλαδή σε forum που έχουν ως κύρια θεματική τους τη θρησκεία.

Γιατί θα είναι πραγματικά κρίμα να ξεχάσουμε ότι, ειδικά για μας τους κομιξάδες, αυτό, πρώτα και κύρια, είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον comic απο έναν μεγάλο δημιουργό.