TOP 100 OF THE 00s: 7. ICE HAVEN

Writer/Artist: Daniel Clowes
Fantagraphics, Pantheon Books

Στην ιστορία των comics, η τεχνική των σπονδυλωτών ιστορίων, που συνδέονται, νοηματικά και αφηγηματικά, για να δημιουργήσουν μια μεγαλύτερη (στην οποία, συνήθως, περιέχεται και η “ουσία” ή το “νόημα” όσων θέλει να πει ο δημιουργός) έχει χρησιμοποιηθεί σε πάρα πολλά έργα. Σε κανένα, όμως, το αποτέλεσμα δεν είναι τόσο ενδιαφέρον και επιτυχημένο καλλιτεχνικά, όσο στο ICE HAVEN του Dan Clowes.

Το ICE HAVEN είναι η ιστορία του Random Wilder, ενός μεσήλικα, αποτυχημένου ποιητή, που ζει μόνος του στη μικρή επαρχιακή πολη Ice Haven, περιμένοντας τη στιγμή που το κοινό και οι κριτικοί θα ανακαλύψουν το μεγαλείο του. Μέχρι τότε, περνάει την ώρα του βλέποντας τηλεοπτικές σειρές, τρώγοντας μπριζόλες και φροντίζοντας τον κήπο του, δίνοντας αλλεπάληλες υποσχέσεις στον εαυτό του πως “από αύριο θα αρχίσει να αξιοποιεί το χρόνο του καλύτερα”…

Το ICE HAVEN είναι η ιστορία της Vida, μιας νεαρής κοπέλας που πηγαίνει να ζήσει στο Ice Haven με τη γιαγιά της, Ida, η οποία είναι “η πιο διάσημη ποιήτρια της πόλης”. Έχοντας και η ίδια έντονες λογοτεχνικές ανησυχίες, αμέσως απορρίπτει τη ρηχή ποίηση της γιαγιάς της και παράλληλα γίνεται θαυμάστρια του Wilder….

Το ICE HAVEN είναι η ιστορία των 10χρονων Carmichael και Charles. Δύο παιδιών που απέχουν πολύ από το να μπορούν να χαρακτηριστούν δημοφιλείς, αλλά τουλάχιστον έχουν ο ένας τον άλλο για παρέα. Ο Carmichael είναι αυθόρμητος, ανώριμος και παθολογικός ψεύτης. Επίσης, έχει ψύχωση με τη βία, το έγκλημα και την ιστορία των Leopold και Loeb. Ο Charles είναι σοβαρός, λογικός και απίστευτα ώριμος για την ηλικία του. Επίσης, έχει ψύχωση με την ετεροθαλή αδερφή του…

Το ICE HAVEN είναι η ιστορία της Violet, της δεκαεπτάχρονης ετεροθαλούς αδερφής του Charles, η οποία μισεί την μητέρα της, σιχαίνεται τον πατριό της και είναι ερωτευμένη με τον Penrod, έναν μάλλον βαρετό τύπο, μοναδικό προσόν του οποίου είναι πως πρόκειται για τον πρώτο άντρα που της έβαλε χέρι. Οι δυο τους παντρεύονται κρυφά, με σκοπό να αποκαλύψουν το γάμο τους σε λίγους μήνες, όταν η Violet θα έχει ενηλικιωθεί…

Το ICE HAVEN είναι η ιστορία του David, ενός ελαφρώς καθυστερημένου πιτσιρίκου, ο οποίος γνωρίζει τη συμπόνια του Charles, την περιφρόνηση του Carmichael και τη σκληρότητα της ζωής, καθώς κάποια στιγμή εξαφανίζεται και όλες οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα πως κάποιος τον έχει απαγάγει. Ποιός όμως; Όλοι είναι ύποπτοι…

Το ICE HAVEN είναι η ιστορία του Joe Ames, του ντετέκτιβ που έχει αναλάβει την υπόθεση της εξαφάνισης του David και ο οποίος είναι τόσο αφοσιωμένος στη δουλειά του, που αρνείται να δει τα σημάδια που “φωνάζουν” πως η γυναίκα του αναζητεί την ευτυχία (ή έστω την εφήμερη απόλαυση) δεξιά και αριστερά…

Το ICE HAVEN είναι η ιστορία του Harry Naybors, κριτικού comics, ο οποίος σπάει το fourth wall, απευθυνόμενος συχνά στους αναγνώστες, σπάει τον τσαμπουκά του Ames, ο οποίος προσπαθεί να τον εκφοβίσει καθώς τον θεωρεί βασικό υποπτο (ολόκληρος μαντράχαλος και ασχολείται ακόμα με καραγκιοζάκια; There must be something wrong with him!) και σπάει τα νεύρα πολλών αναγνωστών, με τις pretentious, ξερόλικες απόψεις του περί Τέχνης, comics και λοιπών θεμάτων…

Ο δημιουργός των DAVID BORING, GHOST WORLD και LIKE A VELVET GLOVE CAST IN IRON παραθέτει μια συρραφή από comic strips, full pages και σύντομες ιστορίες λίγων σελίδων, οι περισσότερες από τις οποίες μπορούν να διαβαστούν και μόνες τους, αλλά όλες μαζί, με τον τρόπο που μαεστρικά τις έχει δέσει και με τη σειρά που τις παραθέτει ο δημιουργός, συνθέτουν ένα πολύπλοκο δράμα χαρακτήρων, το οποίο διαθέτει “βάθος” και “πλάτος” (ενδεχομένως και κάποιες άλλες διαστάσεις) πολύ μεγαλύτερα απ’ ότι αρχικά θα πίστευε κανείς, διαβάζοντας το κάθε story χωριστά. Είναι περίπου στο ένα τέταρτο της “διαδρομής”, όταν πλέον γίνεται απολύτως κατανοητό ότι “εδώ κάτι θέλει να πει ο ποιητής” (ναι, I get the irony!) και ότι αυτό που κρατάς στα χέρια σου είναι κάτι περισσότερο από ένα comic με αστεία στριπάκια και αλλόκοτες μικρές ιστοριούλες σαν αυτές που συνήθιζε να κάνει συχνά ο Clowes. (Ειδικά μάλιστα αν η πρώτη σου επαφή με το ICE HAVEN ήταν στο EIGHTBALL #22 και όχι στην hardcover έκδοση της Random House, μέ το δεδομένο baggage και την pre-applied “βαρύτητα”, που, αναπόφευκτα, έχει αυτή!)

Χρησιμοποιώντας ως setting τη μικρή, επαρχιακή πόλη του Ice Haven (εν πολλοίς, ο ορισμός αυτού που ονομάζουμε “small town USA”, με όλα τα θετικά και τα αρνητικά που περιέχει ο όρος) και στολίζοντας τη με ένα εκτενές cast πολύχρωμων χαρακτήρων, ο Clowes οπλίζει τη φαρέτρα του με όλα τα πιθανά και απίθανα όπλα που διαθέτει το Μέσο, χωρίς όμως να ξεχνάει, ούτε για μια στιγμή, πως οι ιστορίες του, στην τελική, είναι comic strips, που ΠΡΕΠΕΙ να μπορούν να λειτουργούν και αυτόνομα. Οι διάλογοι που βάζει στα στόματα των πρωταγωνιστών του είναι, θα μπορούσαμε να πούμε, “ρεαλιστικά σουρεαλιστικοί”: ναι, εννοείται πως κανείς δε μιλάει έτσι στην πραγματικότητα, αλλά ΓΙΑ ΑΥΤΟΥΣ του χαρακτήρες, όπως αποτυπώνονται άριστα στο χαρτί και ΣΕ ΑΥΤΟ το συγκεκριμένο context, το οποίο μοιάζει αψεγάδιαστα συνεπές από σελίδα σε σελίδα, είναι ΑΠΟΛΥΤΩΣ ταιριαστοί και, κατά συνέπεια, “ρεαλιστικοί”.

Τρεις είναι οι βασικές θεματικές που απασχολούν τον Clowes στο ICE HAVEN, και τις οποίες συχνά συναντά κανείς στο έργο του σπουδαίου Αμερικανού δημιουργού. Κατ’ αρχάς, η βία. Όχι όμως με την glorified, λουστραρισμένη αισθητική προσέγγισή της, αλλά ούτε και με την υπέρμετρα ρεαλιστική απεικόνιση της, που στοχεύει συνήθως σε μια σχεδόν διεστραμμένη, λανθάνουσα politically-correct κατήχηση. Η βία στο έργο του Clowes συνήθως υπονοείται (αλλά και όταν φαίνεται, αυτό γίνεται με έναν σχεδόν συμβολικό, cartoony τρόπο) και δεν γίνεται ποτέ ενοχλητική, in your face, ή υπέρμετρα διδακτική.

Δεύτερη θεματική είναι η ψύχωση. Επέλεξα συγκεκριμένα αυτή τη λέξη, καθώς πιστεύω πως περιλαμβάνει πολλές καταστάσεις, πολύ περισσότερες απ’ ότι ο “πόθος”, ο “έρωτας”, ή η “επιθυμία”. Ας πούμε, ο εφηβικός έρωτας της Violet για τον Penrod, είναι προφανές πως πηγάζει περισσότερο από τη δική της ψύχωση να μεγαλώσει και να φύγει από την άρρωστη (όπως η ίδια την αντιλαμβάνεται) κατάσταση στο σπίτι της, παρά από και όποιο πραγματικό ερωτικό πάθος για έναν μονοδιάστατο χαρακτήρα, που θα μπορούσε να είναι “ο οποιοσδήποτε”. Ψύχωση είναι και ο θαυμασμός της Vida για τον Random Wilder, καθώς έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία ότι είναι “παρεξηγημένος”, “αδικημένος” και, εν πάσει περιπτώση, “όχι η γιαγιά της”, παρά το ότι γράφει καλά ποιήματα (που μάλλον… δεν!). Ψύχωση είναι και η μανία του Detective Ames να ασχολείται συνέχεια με την υπόθεση της εξαφάνισης του David, καθώς αν σταματήσει, ελοχεύει ο κίνδυνος να χαλαρώσει αρκετά και να παρατηρήσει τα στοιχεία που οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα πως η γυναίκα του τον απατά.

Η τρίτη θεματική και ενδεχομένως αυτή που διαφαίνεται πιο έντονα στο ICE HAVEN (σε αντίθεση με το πόσο πιο subtle ήταν σε άλλα έργα του Clowes) είναι η αποτυχία. Στην πραγματικότητα, κανείς από τους χαρακτήρες δεν πετυχαίνει το “στόχο” που θέτει, ή ακόμη και όταν αυτό συμβαίνει, δίνεται η εντύπωση πως πρόκειται για τυχαίο γεγονός και όχι για φυσικό αποτέλεσμα οργανωμένης και μεθοδικής προσπάθειας. Ο Charles είναι ερωτευμένος με την ετεροθαλή αδερφή του, την οποία φυσικά δεν πρόκειται να “κερδίσει” ποτέ και η εκδήλωση αγάπης και σεβασμού από εκείνη, λίγο πριν το τέλος της ιστορίας, έρχεται περισσότερο ως κλωτσιά στο στομάχι, δεδομένου του κακού timing. Ο Ames βασίζει σχεδόν όλη του την ύπαρξη (σίγουρα την ψυχική του ηρεμία) στην εξιχνίαση τηε υπόθεσης του David, για να έρθει τελικά η λύση, χωρίς ο ίδιος να έχει καμία ανάμιξη σε αυτή. Ακόμη και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες της ιστορίας, όπως ο Κορεάτης ιδιοκτήτης convenience store, Kim Lee και η υπάλληλος χαρτοπωλείου, Julie Rathman, αποτελούν εξαιρετικά δείγματα ανθρώπων που έχουν αποτύχει στη βάση της ύπαρξης τους στο μάταιο τούτο κόσμο. Το ότι ο πρώτος μισεί τη δουλειά του και παριστάνει πως δε μιλάει αγγλικά για να αποφύγει την επικοινωνία με τον κόσμο και η δεύτερη είναι γνωστή σε όλους ως “Julie Patheticstein”, αποτελούν ισχυρά επιχειρήματα υπέρ αυτού…

Μιά τέταρτη θεματική που θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως κάνει την εμφάνιση της εδώ, χωρίς όμως αυτό να είναι απόλυτα σαφές, είναι η σχέση του δημιουργού με την κριτική. Η παρουσία του Harry Naybors, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, δίνει την ευκαιρία στον Clowes να κάνει κάποια σχόλια για τους κρίτικούς comics (και τα όσα πολλοί από αυτούς πρεσβεύουν) που δεν είναι καθόλου κολακευτικά για το συνάφι μας. Ο Naybors, βέβαια, αποτελεί και ένα ισχυρό αφηγηματικό όπλο στα χέρια του Clowes, καθώς ο δημιουργός τον χρησιμοποιεί για να απευθυνθεί κατευθείαν στους αναγνώστες, ενώ στο afterword (σε μορφή comic, φυσικά!), γράφει πρώτος ένα σύντομο review για το ίδιο του το comic, ώστε να δώσει απαντήσεις, αλλά και να θέσει νέα ερωτήματα. Το γεγονός ότι χρησιμοποιεί τον Naybors ακόμη και στη σελίδα με τίτλο “about the author”, δηλώνει ξεκάθαρα (άσχετα αν αυτό γίνεται εσκεμμένα ή όχι – προσωπικά θα στοιχημάτιζα στο “ναι”!) πως η σχέση του δημιουργού με την κριτική (και, κατ’ επέκταση, με τους κριτικούς) είναι μια σχέση αλληλοεξάρτησης, ακόμη και αν λείπει η αλληλοεκτίμηση…

To ICE HAVEN δεν είναι ακριβώς ένα graphic novel. Απόδειξη αυτού, πως και ο ίδιος ο δημιουργός του δεν το αποκαλεί έτσι. Κυκλοφόρησε αρχικά ως “ένα απλό comic” (ο Clowes λατρέυει τον όρο “comic book” και δεν αισθάνθηκε ποτέ την ανάγκη να τον απορρίψει, ή να αναζητήσει τις όποιες αρνητικές παρερμηνείες μπορεί αυτός να προκαλέσει), ενώ στο εξώφυλλο της έκδοσης της Random House, αναφέρεται ως “a comic strip novel” και στη σελίδα της ταυτότητας, ο ίδιος ο Clowes το ονομάζει, εντελώς αυτοσαρκαστικά, “a narraglyphic picto-assemblage”. Take that, pretentious graphic novelists!

Το ICE HAVEN είναι απλά μια ιστορία. Μια ιστορία μυστηρίου (ναι, πρέπει να μάθουμε “ποιός το έκανε”!), αλλά και μια ιστορίας αγάπης. Μια ιστορία για το πάθος, την απόρριψη, την ωρίμανση, τη βία, τα comics, την ποίηση. Μια ιστορία με χαρακτήρες από το σινεμά του Jodorowsky, φιλτραρισμένους μέσα από τη ματιά της Sofia Coppola – ή το αντίστροφο! Μια ιστορία που, ανά στιγμές, μοιάζει να δανείζεται στοιχεία από τόσα πολλά και τόσο ετερόκλητα πράγματα, αλλά ταυτόχρονα είναι τόσο προσωπική και μοναδική, που δεν θα μπορούσε να την έχει δημιουργήσει κανείς άλλος. Μια ιστορία που βασίζεται εξίσου στην παρουσία βασικών αφηγηματικών κανόνων, όσο και στη σαρδόνια -αλλά καλοπροαίρετη- διάθεση κατάργησης αυτών. Μια ιστορία που αντλεί τη δύναμη της από την άριστη χρήση των straightforward layouts και τη μοναδική ικανότητα του δημιουργού να αλλάζει σχεδιαστικό στιλ, χρωματική παλέτα και lettering, ανάλογα με τις ανάγκες του σεναρίου, αλλά και από τους τρόπους με τους οποίους οι χαρακτήρες και τα τεκταινόμενα, μιλούν μέσα στην ψυχή μας, για θέματα, απόψεις και ιδέες, που μας απασχολούν, σε πολλαπλά επίπεδα.

Το ICE HAVEN είναι απλά μια ιστορία. Αλλά και πολλές μαζί. Αλλά, πάλι, αν το καλοσκεφτείς, είναι αδιαμφισβήτητα ΜΙΑ…

Το ICE HAVEN είναι, κατά την άποψη του γράφοντος, ένα από τα 2-3 καλύτερα και σημαντικότερα comics της δεκαετίας που φεύγει. Τώρα, ας μη συζητήσουμε πόση αξία μπορεί να έχει η άποψη ενός κριτικού comics…

(Δημήτρης Σακαρίδης)

Το σχόλιο του Dan Clowes για την παρουσία του comic του στη δεκάδα του Top 100:
That’s great – very nice to hear. I can’t really think of anything to say except I’m very happy to hear that my books have some meaning to Greek readers. I always worry that they are too specifically “American” in their concerns to have much resonance with a wider audience.
My very best,
Daniel Clowes