INTERVIEW CORNER #16: Eric Shanower

Αυτή την εβδομάδα, τη στήλη υπογράφει η μοναδική Βασιλεία Βαξεβάνη, η οποία, βασιζόμενη στην αγάπη της για την κλασική φιλολογία και το θαυμασμό της προς το έργο του Eric Shanower, συνάντησε (μαζί με το Θωμά Παπαδημητρόπουλο) τον ταλαντούχο δημιουργό και τον ανέκρινε για το παρελθόν και το μέλλον του!

Και επιτέλους! Αυτό που περιμένατε από την Πέμπτη, όταν σας ανακοίνωσα ότι το Comicdom είχε εξασφαλίσει μια συνάντηση με το δημιουργό του AGE OF BRONZE, Eric Shanower!

Ήθελα να μιλήσω με τον Shanower από τότε που ο βραβευμένος δημιουργός είχε παραχωρήσει μια εκπληκτική συνέντευξη στον Ηλία Κατιρτζιγιανόγλου. Έτσι, στον υπέροχο κήπο του διευθυντή του American School of Classical Studies at Athens, ο Θωμάς και εγώ συναντήσαμε το γνωστό σχεδιαστή και συγγραφέα και είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί του για το έργο του. Το περιβάλλον υπέροχο και ο Shanower με καλή διάθεση, εξαιρετικά καλοντυμένος και έτοιμος να μιλήσει με χαρά για το έργο της ζωής του. Τί άλλο να ζητήσει κανείς σε μια από τις σπάνιες ευκαιρίες να συνομιλεί με έναν πραγματικό καλλιτέχνη;

Απολαύστε την, όπως την απολαύσαμε και εμείς.

Πάντα ήθελα να ρωτήσω έναν καλλιτέχνη που προσπαθεί να κάνει αυτό που έκανες εσύ, να σχεδιάσει την ομορφότερη γυναίκα στη Γη. Πώς κατάφερες να το φέρεις εις πέρας;

Δεν νομίζω πως κατάφερα να σχεδιάσω την ομορφότερη γυναίκα στη Γη. Την πρώτη φορά που είχα να σχεδιάσω την Ελένη ήμουν πραγματικά φοβισμένος και ανήσυχος με τ’ ότι πρόκειται για την ομορφότερη γυναίκα στον πλανήτη. Ωστόσο, η Ελένη είναι χαρακτήρας στην ιστορία, οπότε έπρεπε να την σχεδιάσω. Αποφάσισα ότι η όλη ιδέα πως είναι η ομορφότερη γυναίκα δεν είναι ισχύει στ’ αλήθεια σ’ ό,τι αφορά την πραγματικότητα της ιστορίας, αλλά πρόκειται για προπαγάνδα που ξεκίνησε απ’ τον πατέρα της, όταν ήθελε να την παντρέψει, οπότε κι άφησε να διαδοθεί η ιδέα πως είναι η πιο όμορφη γυναίκα στον κόσμο. Αυτός είναι κι ο λόγος που είχε τόσους μνηστήρες να ζητούν τη χείρα της. Είναι μεν όμορφη, αλλά δεν θα μπορούσα να την σκεφτώ ως την ομορφότερη που υπάρχει, γιατί πολύ απλά σ’ αυτή την περίπτωση δεν θα μπορούσα με τίποτα να τη σχεδιάσω. Θα με φόβιζε πάρα, μα πάρα πολύ ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Αυτός είναι ο λόγος που όταν πρωτοεμφανίζεται αποφεύγεις να δείξεις το πρόσωπο της σε κάποια panels;

Ε, ναι.

Και ξαφνικά αποκαλύπτεται στον κόσμο.

Ναι, και την έβαλα να αποκαλύπτεται όταν ο Πάρις τραβάει τον μανδύα από πάνω της, έτσι ώστε να δείξω πως δε βρίσκεται ευθύς εξαρχής στην πλεονεκτικότερη θέση. Προσπάθησα να το χρησιμοποιήσω με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε να μην δίνει την εικόνα της απόλυτης ομορφιάς. Με αυτόν τον τρόπο, ο αναγνώστης θα είχε την δυνατότητα να το αποδεχτεί.

Σε αντίθεση με την ΙΛΙΑΔΑ, όπου οι γυναίκες βρίσκονται έξω απ’ το προσκήνιο, στο AGE OF BRONZE παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο. Έχεις κάποιο αγαπημένο γυναικείο χαρακτήρα στο comic σου;

Λατρεύω όλους τους χαρακτήρες μου.

Ναι, αλλά κάποιος θα πρέπει να είναι κι ο αγαπημένος σου.

Τότε μάλλον ο Έκτορας είναι ο πιο αγαπημένος μου.

Κι ο Πάρις μάλλον ο λιγότερο αγαπημένος.

Χμμμμ! Κοίτα, θεωρώ πως ο Πάρις είναι κόπανος με τα όλα του, αλλά εξακολουθεί να μου αρέσει. Μου αρέσει πολύ. Μου αρέσει κι η Ελένη. Είναι πολύ περίπλοκος χαρακτήρας. Κάνει πάρα πολλά πράγματα ασυναίσθητα. Δε μπορεί πραγματικά να καταλάβει γιατί κάνει πολλά απ’ αυτά που κάνει. Αυτό είναι κι ένα κομμάτι του τι πρόκειται να συμβεί, καθώς η ιστορία εκτυλίσσεται, η Ελένη θα συνειδητοποιήσει περισσότερο ποια πραγματικά είναι, καθώς και τ’ ότι οι αποφάσεις της έχουν επιπτώσεις που επηρεάζουν πολύ κόσμο.

Επί του παρόντος, ένα από τα επεισόδια στα οποία δουλεύω είναι αυτό του Τρωίλου με τη Χρυσηίδα, και η Χρυσηίδα δεν είναι μεταξύ των γυναικείων χαρακτήρων της ΙΛΙΑΔΑΣ. Δε θα την βρεις στις ελληνικές εκδοχές της ιστορίας, γιατί πρόκειται για μεσαιωνικό δημιούργημα. Είναι κι αυτή ένας πολύ περίπλοκος χαρακτήρας. Καθοδηγείται από το φόβο. Είναι σε πολλά σημεία ένας χαρακτήρας παραπλήσιος της Ελένης, μπλέκεται σε μία ερωτική σχέση που έρχεται στο φως και από την Τροία την μεταφέρουν στο στρατόπεδο των Αχαιών. Εκεί κάποιοι μαλώνουν για χάρη της, αλλά η κατάληξη δεν είναι ευτυχής για την ίδια. Ωστόσο, οι ελληνικές ιστορίες με τον Τρωίλο αφορούν την περίοδο αφού η Χρυσηίδα έχει φύγει μακριά του κι έχουμε να δούμε πολλά περισσότερα. Δουλεύω σε περισσότερα comics που αφορούν τον Τρωίλο και τον θάνατο του, κι αυτό με τη σειρά του μας οδηγεί πίσω στις παλιότερες ελληνικές πηγές. Βασικά μου αρέσουν όλοι οι χαρακτήρες, και οι καλοί και οι κακοί, όπως ο Οδυσσέας, ο Αχιλλέας, ο Πρίαμος… Τους λατρεύω όλους.

Είσαι υποχρεωμένος να τους λατρεύεις όλους.

Κοίτα, ο αναγνώστης δεν είναι υποχρεωμένος να τους λατρεύει όλους ανεξαιρέτως, αλλά, προσωπικά, ως δημιουργός, είμαι υποχρεωμένος να τους συμπαθώ όλους, επειδή πρέπει να τους καταλάβω. Πρέπει να μπω στο μυαλό τους και να έχω μία κάποια ενσυναίσθηση για όλα αυτά τα φρικτά πράγματα που κάνουν πολλοί απ’ αυτούς. Δεν παραβλέπω πολλές από τις πράξεις τους, αλλά έχω υποχρέωση να τους καταλάβω. Αυτός είναι κι ένας από τους λόγους που ασχολούμαι με αυτό το project, προκειμένου να δείξω ότι οι ιστορίες αυτές προσπαθούν σε ένα ανθρώπινο επίπεδο να δώσουν στον αναγνώστη να καταλάβει γιατί όλοι αυτοί οι χαρακτήρες έκαναν αυτά που έκαναν. Αυτά που έκαναν αφορούν σε κάποιες περιπτώσεις πραγματικά απαίσιες πράξεις που έκαναν ο ένας στον άλλο. Θέλω ο αναγνώστης να νιώσει τα ίδια συναισθήματα μ’ εκείνους και να παρασυρθεί από το δράμα της όλης ιστορίας.

Είναι δύσκολο να πετύχεις κάτι τέτοιο; Αυτό που εννοώ είναι ότι οι χαρακτήρες αυτοί είναι κομμάτια της Ιστορίας ή της λογοτεχνίας. Υποτίθεται ότι είναι υπεράνω των κοινών θνητών, ή κάτι τέτοιο τέλος πάντων. Είναι εύκολο για εσένα, ως δημιουργός, να κάνεις τον αναγνώστη να τους συμμεριστεί;

Αυτή είναι και μία απ’ τις δουλειές που προσπαθώ να φέρω εις πέρας. Είναι εύκολο; Όχι, δεν είναι εύκολο, αλλά είναι μία διαδικασία που απολαμβάνω πάρα πολύ. Μου αρέσει να εξιστορώ δραματικές ιστορίες με ανθρώπους που συνδέονται μεταξύ τους, κι όταν το καταφέρνω… Δηλαδή, γράφω και ξαναγράφω το σενάριο μέχρι να θεωρήσω ότι είναι εντάξει, οπότε κάποιες φορές βγαίνει πιο εύκολα κι άλλες όχι. Ενίοτε, κάνω πολλές αναθεωρήσεις του σεναρίου και δεν θεωρώ ότι οι χαρακτήρες είναι υπεράνω απ’ την ίδια τη ζωή. Οφείλω να τους αντιμετωπίσω σαν κανονικούς ανθρώπους, όπως είμαστε εγώ κι εσύ. Υποθέτω πως οι χαρακτήρες θα φαίνονταν κάπως απομακρυσμένοι και υπεράνω απ’ τα ανθρώπινα αν είχαμε μόνο την ΙΛΙΑΔΑ του Ομήρου κι ίσως κάποιες από τις ελληνικές τραγωδίες, αλλά η ιστορία αυτή έχει ειπωθεί ξανά και ξανά ανά τους αιώνες από πάρα πολλούς ανθρώπους και με πάρα πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, όχι μόνο στη λογοτεχνία, αλλά και στη ζωγραφική, τη γλυπτική, τον κινηματογράφο, σε άλλα comics. Οπότε, θεωρώ πως δεν είμαι παρά ένας ακόμη από αυτούς σε αυτή την πραγματικά μεγάλη σειρά ανθρώπων που έχουν ασχοληθεί με τον Τρωικό Πόλεμο. Έτσι, δεν τον αντιμετωπίζω σαν ένα ιερό κλασικό έργο, αλλά σαν κάτι που έχει γίνει και ξαναγίνει και που εγώ δεν είμαι παρά ένα ακόμη άτομο σ’ αυτή τη μακριά σειρά δημιουργών.

Έχω σπουδάσει κλασική φιλολογία και καταλαβαίνω ότι έχεις μελετήσει τόσο τον Όμηρο, όσο και τους τραγικούς. Ωστόσο, το δικό σου ύφος είναι πιο ρεαλιστικό. Ήταν επιλογή σου προκειμένου να αποφύγεις τη σύγκριση ή απλά ήθελες να πεις την ιστορία με τον δικό σου τρόπο; Είναι λόγω σεμνότητας απέναντι τους ή απλά θέλεις να πεις ότι “δεν πρόκειται παρά για ανθρώπους, και θέλω να τους κατανοήσετε σαν ανθρώπους”;

Βασικά, αυτό που ήθελα ήταν να μεταφέρω την ιστορία σε ένα ανθρώπινο επίπεδο, να δείξω ότι οι όλες αυτές οι πράξεις έγιναν από ανθρώπους σαν κι εμάς. Ήθελα ο σημερινός αναγνώστης να ταυτιστεί με αυτούς τους χαρακτήρες και να τους δει σαν ανθρώπους που προσπαθούν να ζήσουν τις ζωές τους. Πού και πού παίρνουν λανθασμένες αποφάσεις και φυσικά πιστεύουν ενίοτε ότι για όλα φταίνε οι θεοί. Σε κάποιες από τις παλιές ιστορίες όντως έφταιγαν οι θεοί, μιας και αυτοί ήταν που κατέβηκαν στη γη και είπαν “κάνε αυτό”, οπότε οι χαρακτήρες το έκαναν. Όμως, στο AGE OF BRONZE δεν βλέπουμε τους θεούς σαν χαρακτήρες στην ιστορία.

Τους έβγαλες από την “κορνίζα”.

Αυτό ήταν ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό της ιστορίας, επειδή ήθελα να την κάνω ανθρώπινη. Δεν ήταν ότι φοβήθηκα τους θεούς, απλά ήθελα να διηγηθώ την ιστορία με αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο.

Μπορείς να μας περιγράψεις ολόκληρη τη διαδικασία δημιουργίας μίας σκηνής του AGE OF BRONZE; Δηλαδή, όλα τα στάδια, από το αρχικό της έρευνας έως το σχεδιαστικό.

Ξεκίνησα την έρευνα για το AGE OF BRONZE το 1992 και συνειδητοποίησα ότι είχα μπροστά μου δύο βασικά πεδία, την Ιστορία και την Αρχαιολογία. Οπότε, η πρόθεση μου είναι να διηγηθώ την συνολική ιστορία, πράγμα που σημαίνει ότι δεν χρησιμοποιώ μόνο τον Όμηρο, αλλά όλες τις πηγές: τόσο τον Όμηρο, όσο και οτιδήποτε άλλο έχει γραφτεί που να σχετίζεται με τον Τρωικό Πόλεμο. Ή, τουλάχιστον, προσπαθώ να τα χρησιμοποιήσω όλα, γιατί είναι πάρα πολλά που δε θα καταφέρω ποτέ να ανακαλύψω. Πήρα όλα αυτά τα στοιχεία από τη λογοτεχνία κι έπειτα ξεκίνησα να ερευνώ το αρχαιολογικό κομμάτι. Προσπαθώ όσο περισσότερο μπορώ να κάνω τα κουστούμια, τις κομμώσεις και την αρχιτεκτονική να μοιάζουν όπως θα ήταν τότε, τον 13ο αιώνα π.Χ.. Κρατάω πολλές σημειώσεις και γεμίζω ντοσιέ ολόκληρα με δαύτες, γεμάτα περιγράμματα της ιστορίας, στα οποία με τα χρόνια προσθέτω όλο και περισσότερα πράγματα. Κι αυτό γιατί συνεχίζω τις έρευνες, εξακολουθώ να ανακαλύπτω πηγές.

Για κάθε τεύχος που κάνω, χοντρικά σε είκοσι σελίδες αντιστοιχούν και είκοσι σελίδες σημειώσεων για όλο το τεύχος. Παίρνω την επόμενη ενότητα της ιστορίας και γράφω έναν σκελετό, κι έπειτα ανατρέχω στις πηγές κι απομνημονεύω ξανά όλα αυτά τα πράγματα, όλες αυτές τις πηγές για τη συγκεκριμένη ενότητα της ιστορίας. Έπειτα, κρατάω κι άλλες σημειώσεις και βάζω τα πάντα σε μία κατανοήσιμη σειρά.

Αφού κάνω όλα αυτά, τότε ξεκινάω να γράφω το σενάριο. Αφού ολοκληρωθεί το σενάριο, φτιάχνω τις εικόνες, κάνω τα σχέδια με μολύβι, γράφω τους διαλόγους και κάνω τα μελανώματα. Έπειτα σκανάρω τα πάντα και τα στέλνω στον εκδότη. Σχεδιάζω επίσης και τα εξώφυλλα.

Είμαι μεγάλη οπαδός των βιβλίων με τον Μάγο του Οζ και χάρηκα πολύ όταν έμαθα ότι θα κάνεις τη διασκευή τους για το MARVEL ILLUSTRATED. Για την ακρίβεια, πρόκειται για μία εξαιρετική διασκευή, που σε 8 μόνο τεύχη καταφέρνει να προσεγγίσει πολύ το πνεύμα του αρχικού βιβλίου. Τ’ ότι έκανες μία τόσο καλή διασκευή των βιβλίων οφείλεται στις αναγνωστικές ή στις συγγραφικές σου δεξιότητες;

Λάτρευα τη σειρά του Μάγου του Οζ απ’ όταν ήμουν 6 χρονών κι είχα κάνει κι άλλα comics βασισμένα σε αυτή, κι όταν η Marvel μου ζήτησε να δουλέψω σε αυτό το project, μου ζήτησε απλά να το γράψω, αλλά όχι και να το σχεδιάσω. Στην αρχή ήμουν λίγο διστακτικός, επειδή δεν ήξερα ποιός θα το σχεδιάσει και πώς θα έβγαινε το τελικό αποτέλεσμα κι έχω ένα πολύ συναισθηματικό δέσιμο με τον Μάγο του Οζ. Έτσι, ανάγκασα τον εαυτό μου να σκεφτεί ότι θα κάνω απλά και μόνο τη δουλειά που μου ζητήθηκε, απλά θα γράψω τη διασκευή, οπότε, όπως και να είναι στο τέλος το σχέδιο, δεν θα ανησυχώ, ακόμη κι αν είναι απαίσιο. Όμως, χάρηκα πάρα πολύ όταν είδα το σχέδιο του Skottie Young, το οποίο ήταν πάρα, μα πάρα πολύ καλό. Είχα χαρεί πολύ.

Όταν προσαρμόζω αυτά τα βιβλία, το μόνο που κάνω είναι να κάθομαι μπροστά από τον υπολογιστή με ένα αντίτυπο του βιβλίου ανοιγμένο μπροστά μου. Αγοράζω μία φτηνή χαρτόδετη έκδοση χωρίς εικόνες. Οι εκδόσεις αυτές συνήθως έχουν έκταση 176 σελίδων, που αντιστοιχεί στον ακριβή αριθμό σελίδων ενός comic οκτώ τευχών. Άρα, η αναλογία είναι μία σελίδα σχεδίου προς μία σελίδα κειμένου. Βασικά, αυτός είναι κι ο τρόπος με τον οποίο το μοιράζω, αλλά βέβαια κι αυτό ακόμη είναι κατά προσέγγιση. Έπειτα, προσπαθώ να χρησιμοποιήσω την μακρά μου εξοικείωση με τον Μάγο του Οζ, έτσι ώστε να δώσω στον Skottie μία πολύ γερή βάση πάνω στην οποία να δουλέψει. Έτσι, το μόνο που έχει να κάνει είναι να σκεφτεί τις εικόνες και να σχεδιάσει πρώτα τους χαρακτήρες κι έπειτα τον κόσμο του Μάγου του Οζ. Δε χρειάζεται να πολυανησυχεί για λεπτομέρειες σχετικά με τον Μάγο του Οζ που μπορεί να μην τις γνωρίζει. Δεν κάνω κι όλη την έρευνα για λογαριασμό του, όμως προσπαθώ να σκεφτώ τα χρόνια στα οποία διαδραματίζεται η ιστορία και το πώς θα ήταν τότε το στιλ ντυσίματος ή ποιες είναι οι ιστορίες όλων των χαρακτήρων στα βιβλία του Μάγου του Οζ. Αυτά τα ξέρω όλα, οπότε μπορώ να δώσω στον Skottie οποιαδήποτε πληροφορία ταιριάζει σε οτιδήποτε σχεδιάζει την εκάστοτε στιγμή.

Είχα εξοικειωθεί με τις αγγλικές εκδόσεις του Μάγου του Οζ όταν μεγάλωνα και λατρεύω εξίσου τις vintage εκδόσεις του Denslow, αλλά αυτό που πραγματικά λατρεύω είναι το εκλεπτυσμένο στιλ του Neil. Μου φαίνεται ότι κι εσένα σου αρέσει. Κάνω λάθος;

Α, λατρεύω τον John R. Neil. Είναι ο αγαπημένος μου σχεδιαστής. Νομίζω πως πρωτοδιάβασα τα βιβλία του Μάγου του Οζ όταν ήμουν 6 χρονών και τότε ήταν που είδα τα έργα του. Αυτός ήταν κι ένας από τους λόγους που ήθελα τα βιβλία του Μάγου του Οζ, τα σχέδια του John R. Neil για αυτά τα βιβλία… Σ’ ό,τι μ’ αφορά, έτσι μοιάζει στην πραγματικότητα ο κόσμος του Οζ.

Σ’ έχει επηρεάσει και στις μετέπειτα δουλειές σου; Επειδή αν κάποιος περιέγραφε το AGE OF BRONZE με ένα επίθετο, θα έλεγε πως είναι εκλεπτυσμένο.

Σ’ ευχαριστώ. Δεν ξέρω αν έχω επηρεαστεί από το σχέδιο του John R. Neil – μάλλον ναι – αλλά υπάρχει κι η πεποίθηση ότι ένα μέρος του χαρακτήρα μου βλέπει τον κόσμο μέσα από το πρίσμα του συγκεκριμένου καλλιτεχνικού στιλ κι αυτός είναι κι ο λόγος που μου αρέσει κι έτσι θα το σχεδίαζα ακόμη κι αν δεν είχα δει ποτέ τα έργα του. Δηλαδή, το όλο θέμα είναι ποιό απ’ τα δύο προηγείται. Ωστόσο, σίγουρα απολάμβανα την τέχνη του John R. Neil για πάρα πολλά χρόνια και προσπάθησα επίσης να τη μιμηθώ. Μάλιστα, ακόμη την συλλέγω.

Τόσο το AGE OF BRONZE όσο και τα βιβλία του ΟΖ είναι comics που βασίζονται σε ιστορίες που έχουν ήδη ειπωθεί. Είναι πιο εύκολο να ασχοληθείς με αυτά απ’ ότι να δημιουργήσεις μία ιστορία από το μηδέν; Ή μήπως εντέλει είναι ακόμη πιο δύσκολο και με περισσότερες πιθανότητες να οδηγήσει σε απογοητεύσεις;

Από κάποιες απόψεις είναι πιο εύκολο επειδή ήδη υπάρχει ολόκληρη η ιστορία, δεν χρειάζεται να την πλάσεις εσύ. Στην περίπτωση του AGE OF BRONZE, πρέπει να δημιουργώ μεγάλα τμήματα της ιστορίας, επειδή δεν κάνω παρά μόνο τους βασικούς και στοιχειώδεις σκελετούς της, στους οποίους συνενώνω πολλές και διαφορετικές ιστορίες που δεν έχουν συνυπάρξει παλιότερα, οπότε η μορφή είναι κάτι που με ανησυχεί πολύ. Όμως, δεν χρειάζεται να ανησυχώ για την γενική κατεύθυνση της ιστορίας, αφού αυτή είναι ήδη προκαθορισμένη. Υπάρχει, ωστόσο, το πρόβλημα του ότι εξιστορείς κάτι που έχει ήδη ειπωθεί πριν από εσένα. Έχω θέσει περιορισμούς στον εαυτό μου απ’ τους οποίους δεν μπορώ να παρεκκλίνω και πολύ. Απ’ την άλλη, αν την ιστορία την έχω δημιουργήσει εγώ, τότε μπορώ να κάνω ό,τι θέλω. Άρα, υπάρχουν και καλά και κακά στοιχεία.

Ωστόσο το AGE OF BRONZE σου παρέχει μία κάποια ελευθερία επειδή υπάρχουν μεγάλες παραλλαγές στους ελληνικούς μύθους, υπάρχουν παραδοξολογίες. Κανείς δεν γνωρίζει τι συνέβη στην πραγματικότητα επειδή δεν πρόκειται για Ιστορία. Πώς διαλέγεις απ’ όλον αυτό τον πλούτο; Επιλέγεις αυτό που θέλεις εσύ να πεις ή αυτό που εσύ νομίζεις ό,τι συνέβη είναι αυτό που πρέπει και να κρατήσεις;

Προσπαθώ να επιλέγω το συναρπαστικότερο, αυτό που έχει περισσότερο ενδιαφέρον, την καλύτερη ιστορία που μπορώ να διηγηθώ.

Οπότε πρέπει να σκεφτείς και τον αναγνώστη. Δεν είναι κάτι το προσωπικό.

Λοιπόν: Μου αρέσει να διηγούμαι συναρπαστικές και πρωτότυπες ιστορίες, κι έχω κάποιες τεχνικές για να το πράξω. Όποτε συναντώ αντιφάσεις, προσπαθώ να επιλέγω την παραλλαγή στην οποία – πραγματικά δεν έχω ιδέα. Αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο και το πιο ενδιαφέρον, εννοώντας ότι αν η μία εκδοχή περιλαμβάνει περισσότερους χαρακτήρες απ’ ότι η άλλη, τότε συχνά επιλέγω την εκδοχή με τους περισσότερους χαρακτήρες, έτσι ώστε να έχω ένα πιο ευρύ φάσμα πιθανοτήτων για αντιδράσεις, για συγκρούσεις χαρακτήρων.

Ωστόσο, αυτό που συχνά μου αρέσει περισσότερο είναι να προσπαθώ με κάποιον τρόπο να συμπεριλάβω όλες τις εκδοχές. Για την Ιφιγένεια, λόγου χάρη, για τη θυσία της, υπάρχουν δύο κύριες παραλλαγές: Στη μία απλά πεθαίνει και στην άλλη την φυγαδεύουν οι Θεοί. Προσπάθησα όσο καλύτερα μπορούσα να συμπεριλάβω και τις δύο εκδοχές. Βέβαια, δεν έβαλα τους θεούς, αφού δεν είναι ενεργοί στην ιστορία, αλλά έβαλα τον Οδυσσέα να λέει στην Κλυταιμνήστρα, την μητέρα της Ιφιγένειας, πως η κόρη της φυγαδεύτηκε από τους θεούς. Με αυτό τον τρόπο κατάφερα να παρουσιάσω και τις δύο εκδοχές της ιστορίας και να τις εντάξω σε μία και μόνο εξιστόρηση.

Πολύ έξυπνο. Το κομμάτι αυτό μου φάνηκε πολύ έξυπνο, επειδή χρησιμοποίησες την τεχνική των τραγωδών, όπου περιγράφεται κάτι που συνέβη αλλού, εκτός σκηνής, μέσα από τα λόγια κάποιου άλλου χαρακτήρα. Κανείς δεν ξέρει τι συνέβη στ’ αλήθεια. Σκέφτηκα ότι το έκανες επειδή ήθελες να χρησιμοποιήσεις την Ιφιγένεια σε μεταγενέστερο σημείο. Πόσο μακριά θέλεις να πας με το AGE OF BRONZE;

Θα τελειώσει έπειτα από την πτώση της Τροίας. Θα υπάρξουν και κάποια επακόλουθα, αλλά δεν πρόκειται να κάνω την ΟΡΕΣΤΕΙΑ.

Ούτε τίποτα σε ελληνικά εδάφη;

Όχι, δεν πρόκειται να ασχοληθώ με την επιστροφή των ηρώων. Κάπου πρέπει να σταματήσω, το όλο project είναι πολύ μεγάλο.

Έχεις στο μυαλό σου κάτι σαν χρονοδιάγραμμα, όπου λες ότι “πρέπει να τελειώνω κάθε τεύχος ανά δύο ή τρεις μήνες και θα πρέπει να έχω τελειώσει συνολικά μέχρι το 2013” ή κάτι αντίστοιχο;

Σε αυτή τη φάση, ο στόχος μου είναι να κυκλοφορώ τρία τεύχη ανά έτος. Όμως τα τελευταία χρόνια δεν το καταφέρνω. Το πιο πρόσφατο τεύχος που έκανα ήταν πριν από αυτό το ταξίδι και θα κυκλοφορήσει τον Δεκέμβρη. Έχω, όμως, να σχεδιάσω κι ένα τεύχος του FABLES με το που θα γυρίσω σπίτι, άρα δεν μπορώ να ξεκινήσω να δουλεύω αμέσως το AGE OF BRONZE. Έχω, επίσης, να γράψω το υπόλοιπο της επόμενης διασκευής του ΟΖ και αυτό θα πάρει πολύ καιρό. Θα επιστρέψω στο AGE OF BRONZE πολύ σύντομα.

Υπάρχουν άλλα σχέδια για το άμεσο μέλλον;

Λοιπόν, τα βιβλία του ΟΖ έχουν σημειώσει πολύ καλές πωλήσεις για τη Marvel, οπότε σχεδιάζουμε να κάνουμε περισσότερα.

Ίσως όλη τη σειρά των βιβλίων;

Όσο συνεχίζουν να πουλάνε, τόσο θα συνεχίζουμε να τα φτιάχνουμε.

Κι όσο τα κυκλοφορείς, τόσο κι εμείς θα τ’ αγοράζουμε.
Τέλεια. Υπάρχουν επίσης κι άλλα για τα οποία δεν μπορώ να μιλήσω, μιας και δεν υπάρχουν ακόμη υπογραφές σε συμβόλαια.

Τον Ιανουάριο θα κυκλοφορήσει ένας τόμος από την Oxford University Press με τίτλο CLASSICS AND COMICS, και θα είναι γεμάτος δοκίμια σχετική με τη χρήση της κλασικής λογοτεχνίας στα comics. Έτσι, θα υπάρχουν δοκίμια για το 300 και το SANDMAN, νομίζω για τo WONDER WOMAN και για κάποια άλλα – μάλλον τα ELEKTRA και DAREDEVIL. Έκανα επίσης ένα δωδεκασέλιδο comic σχετικά με τη δημιουργία του AGE OF BRONZE. Τα άλλα δοκίμια θα είναι σε κείμενο, ενώ το δικό μου σε comic.

Το προηγούμενο σαββατοκύριακο επισκέφτηκες τις Μυκήνες, ενώ παλιότερα είχες επισκεφτεί τον αρχαιολογικό χώρο της Τροίας. Πόσο σημαντικό ήταν για τις έρευνες σου το να επισκεφτείς αυτά τα μέρη;

Είχα σχεδιάσει σε comics όλα αυτά τα μέρη πριν τα δω από κοντά κι οι πηγές μου ήταν όλες από βίντεο και φωτογραφίες και αντίστοιχα Μέσα, όπως κι από αρχαιολογικές αναφορές που έλεγαν πόσο μεγάλα ήταν όλα, ενώ περιλάμβαναν και σχέδια των μνημείων. Θεωρώ, λοιπόν, ότι η δουλειά μου ήταν καλή, με βάση τα στοιχεία που είχα στη διάθεση μου, ή τουλάχιστον θεωρώ ότι προσπάθησα να αξιοποιήσω τα στοιχεία αυτά με καλό τρόπο. Όμως, το ταξίδι μου σε αυτά τα μέρη μου έδωσε πολλές περισσότερες πληροφορίες, όπως, για παράδειγμα, το πώς είναι ο καιρός ή ο άνεμος εκεί. Ο άνεμος είναι πολύ σημαντικός για την Τροία. Ο Όμηρος την αποκαλεί “ανεμόδαρτο Ίλιον” και ναι, ο άνεμος φυσάει συνέχεια, συνέχεια, συνέχεια απ’ τα βορειοανατολικά, χωρίς σταματημό. Υπάρχουν και τ’ άλλα, όπως η βλάστηση, καθώς και το να στέκεσαι σε μία κορυφή και να αγναντεύεις, να βλέπεις πως είναι το καθετί, γιατί συχνά αυτά τα πράγματα δεν αναφέρονται στα βιβλία. Επίσης, με το να περπατάω τριγύρω στους χώρους, αποκτούσα μία αίσθηση του πώς ήταν στην πραγματικότητα οι ζωές των χαρακτήρων, το πόσο μακριά είχαν να περπατήσουν, τι είχαν να κάνουν, κι αποκτούσα ενδείξεις για το πώς ήταν ίσως η καθημερινή τους ζωή. Άρα, η επίσκεψη μου είχε πολύ μεγάλη σημασία έστω και μόνο από την άποψη της ατμόσφαιρας, ήταν περισσότερο μία αίσθηση του χώρου την οποία και λαμβάνω με το να επισκέπτομαι τις τοποθεσίες. Μπορούσα να συνέχιζα να σχεδιάζω από φωτογραφίες και να προσπαθώ να ξεδιαλύνω τα πάντα μόνος μου, αλλά θεωρώ προτιμότερο να σχεδιάζω έχοντας πάει εκεί κι έχοντας αποκτήσει την αίσθηση του ίδιου του μέρους.

Ακούστε μέρος της συνέντευξης, στο οποίο ο Eric Shanower μιλά για τους χαρακτήρες του AGE OF BRONZE:

Ακούστε μέρος της συνέντευξης, στο οποίο ο Eric Shanower μιλά για τη διαδικασία της δημιουργίας του AGE OF BRONZE, την ιστορία και τα μελλοντικά του σχέδια:

Ακούστε μέρος της συνέντευξης, στο οποίο ο Eric Shanower μιλά για τα comics που βασίστηκαν στα βιβλία THE WIZARD OF OZ:

[Μετάφραση: Αλέξανδρος Τσαντίλας]

This week’s column is signed by the one and only Vasileia Vaxevani, whose love for classical literature and admiration towards the work of Eric Shanower pushed her to meet (along with Thomas Papadimitropoulos) the talented creator and interview him about his past and future!

At last! This is what you’ve all been expecting since Thursday, when I announced that Comicdom had booked a meeting with Eric Shanower, the creator of the AGE OF BRONZE!

I wanted to have a talk with Shanower ever since the prized creator had given an amazing interview to Ilias Katirtzigianoglou. So, sitting in the amazing garden of the principal of the American School of Classical Studies at Athens, Thomas and I got to meet the known illustrator and writer and had the chance to discuss with him about his work. The surroundings were superb and Shanower was in a good mood, extremely well-dressed and ready to joyfully recount his life’s work. What more can anyone ask from one of those rare chances to converse with a genuine artist?

Enjoy the interview, hopefully as much as we’ve enjoyed it ourselves.

I always wanted to ask someone who is an artist and he tries to do something like that, how it is to draw the most beautiful woman on Earth. How did you manage it?

I don’t think I did manage to draw the most beautiful woman on Earth. When I first had to draw Helen I was very, very intimidated, very worried about the idea that she was the most beautiful woman on Earth. But she is a character in the story so I had to draw her. I decided that the idea that she is the most beautiful woman is not really true in the reality of the story, it’s propaganda that her father came up with when he wanted to get her married off started the story that she was the most beautiful woman in the world. And that’s why she had so many suitors for her hand. She is a beautiful woman but I cannot think of her as the most beautiful woman in the world cause I could never, never draw her. It would be far too intimidating.

And that’s why you avoid for some panels to show her face when she first appears?

Well, yeah.

And then suddenly she is revealed to the world.

Yes, and the way I revealed her with Paris stripping this cloak off her so that she is not in the most advantageous position right away. I tried to use that so that she didn’t look absolutely beautiful. The reader would be able to accept it.

Unlike the ILIAD where women are in the background, in AGE OF BRONZE they play a more important role. Do you have any favorite female characters in your comic?

I love all my characters.

You must have favorites, right?

Well, Hector is probably my most favorite.

And Paris maybe the least.

Mmmm! Well, I think Paris is a real jerk but I still like him. I like him a lot. I like Helen. She is a very complicated character. She does a lot of things unconsciously. She doesn’t really understand why she’s doing a lot of what she does. That’s part of what’s going to happen over the course of the story, she’s going to become more aware of who she is and that her decisions affect lots of people.

Right now, one of the episodes I’m working on is Troilus and Cressida and Cressida is also a female character who is actually not in the ILIAD, not in any of the Greek versions of the story, she is a medieval creation. She is a complicated character, too. She is driven by fear. She is a Helen parallel in many ways. She has an elicit love affair and then she is taken from Troy to the Achaean camp. And then there’s a struggle about that. But it doesn’t really end up happily for her. But after Cressida leaves Troilus, then we get more Greek stories about Troilus and we are going to see more. I’m working on more comics, involving Troilus and his death. And that what’s going back to the older Greek material.
Uh, I like all the characters.I like all the mean characters. Odysseus, Achilles, Priam. I like them all.

You’re supposed to like them all.

Well, the readers are not supposed to like them all necessarily, but as a creator I have to like the characters, because I have to understand them, I have to be able to get inside their heads and have some sort of empathy for the horrible things that a lot of them do. I don’t condone a lot of their actions but I have to understand them. And that’s one of the reasons why I’ m doing this project. It is to show that these stories on a human level try to communicate to the reader why all these characters did all these things. Some of them are pretty awful things that they did to each other. I want the reader to feel with these characters and be carried along by the story in a dramatic way.

Is it hard to do something like that? I mean that these characters are a piece of history or a piece of literature. They are supposed to be above any humans or something like that. Is it easy for you as a creator to make the reader sympathize with them?

Well, that’s one of the jobs I’m trying to do. So, is it easy? No, it’s not really easy but it’s a process that I enjoy very much. I like telling dramatic stories of people relating to each other and when it works… I mean, I keep rewriting the script until I think it works, so sometimes it’ s easier, sometimes it is not so easy, sometimes I go through a lot of rewrites. And I don’t see the characters as larger than life. I have to see them as human, as people like you and me. I suppose if we only had Homer’s ILIAD or that and maybe some of the Greek tragedies they would seem sort of remote and set above us, but the story’s been told over and over again through so many centuries, by so many different people and in so many different ways. Not just literature but paintings and sculpture and movies and other comic books, so I just see myself as just another person in this really long line of people dealing with the Trojan war. So I don’t see it as an untouchable classic, I see it as something that has been done time and time again and I’ m just another person in that long line.

I have done classical studies and I understand that you’ve read both Homer and the tragics. But your tone is more realistic. Did you do that to avoid comparison or just to say the story in your own way? Do you feel humbled by them or is it just to say that “these are just humans and I want you to understand them as that”?

Basically, I wanted to take the story to a human level, all the actions of the characters as humans like us. I wanted the reader of today to relate to these characters and see them as people trying to live their lives. Sometimes they make bad decisions and of course they blame it on the Gods sometimes. And in some of the old stories the Gods were the reason that they did this. The Gods came down and said “do this” and so the characters did. But in AGE OF BRONZE we don’t see the Gods as characters.

You took that out of the equation.

That is an important aspect of the story to me because I wanted to make it human. It wasn’t that I felt intimidated by the Gods. I wanted to tell it in this particular way.

Can you describe to us the whole process of creating a scene on the AGE OF BRONZE? I mean from the initial stage of the research to the drawing part?

I begun the research for AGE OF BRONZE BACK IN 1992, and I realized I had two major areas: the story and the archaeology. So my intend is to tell the complete story so I’ m not just using Homer – I’m using everything. I’m using Homer and everything else that has ever been written related to the Trojan War. At least I’m trying to. There is so much I’ll never be able to discover it all. I took all that research, and then I did the archaeological research and I do my best to make the costumes and the hairstyles and all the architecture look like what it might have looked like back then, in the 13^th century B.C. and I made lot of notes on all these things so I have folders full of notes, full of outlines of the story and I keep adding to those over the years. Because I’m still doing research, I’m still discovering these sources.
For every issue I do it in 20 pages chunk, there are 20 pages per issue. I take the next section of the story and write an outline of that and I go back to all my notes and I sort of re-familiarize myself with all the things, all the sources for that section of the story and make more notes and put everything together in some sort of understandable list.

Then I start writing the script. And after the script is done I do thumbnails and I draw the pages in pencil and I letter and ink and then I scan everything and send it to the publisher. And I design the covers, too.

I am also a big fan of the OZ books, and I was very glad to see that you were doing the adaptation for Marvel Illustrated. It is a great adaptation, actually, very close to what the book is about in only 8 issues. Was it your reading skills or your writing skills that helped you do such a great adaptation of the books?

I’ve loved the OZ books ever since I was 6 and I’ve done other OZ comics in the past and Marvel asked me to work on this project, they only asked me to write it, they didn’t ask me to draw it. I was a little hesitant at first because I didn’t know who was going to draw it or what it would come out looking like and I have a very emotional relationship with OZ. So I had to set up this wall in my mind that I was going to do my part of the job, just write the adaptation and whatever ended up looking like, if it was awful I wouldn’t have to worry about it. But I was happy when I started seeing Skottie Young’s art that was looking really, really good. I was very happy.
When I adapt those books all I do is sit in front of the computer with a copy of the book in front of me. I get a cheap paperback copy of the book, without illustrations. They usually end up close to 176 pages which is just how many pages are in the 8 issues of the comic. So it’s about one page of text for one page of comic book art. So that’s basically how I divide it up. I mean, there is some give and take.

And I try to use my long familiarity to OZ to give Skottie a very solid foundation to work from. So all he has to do is come up with the images, design the characters and then the world of OZ. He doesn’t really have to worry about any details about OZ that he might not know. I don’t do all the research for him but I try to think what year this might be taking place and what styles of clothing may have looked like or what the histories of all the characters in the OZ books. I know all that, so I can give Skottie whatever information is pertinent to whatever he’s drawing at the time.

I have made myself familiar as I was growing up with the English publications of OZ and I love both the vintage Denslow, but I really love the Neil elegant style. I can’t help but noticing that you are into this. Am I wrong?

Oh, I love John R. Neil. He’s my favorite illustrator. I think that when I first saw the OZ books I was 6 and saw his work. That was part of the reason I wanted these books and John. R. Neil’s illustrations of the OZ books… For me that’s what OZ looks like.

Has it influenced you in your further work? Because your work is elegant, if one can say one adjective for AGE OF BRONZE.

Thank you. I don’t know whether John R. Neil’s artwork has influenced me – I think it probably has – but there’s also the idea that there is a part of me that sees the world attracted to that sort of artwork and that’s why I like it and I would have drawn similar to this even if I’ve never seen it. I mean it’s which came first. But certainly I enjoyed John R. Neil’s artwork for many many years and have tried to emulate it and I still collect it.

Both AGE OF BRONZE and the OZ books are comics that are based on stories that have been told before. Is it easier doing this, than starting a story from scratch? Or can it eventually be more difficult or even more intimidating?

In ways it’s easier because the whole story is there, you don’t have to shape the story. For AGE OF BRONZE I do have to do a lot of the shaping of it because it’s only the bare, basic outlines I’m doing and I’m putting so many different stories together that haven’t been put together before, that I really have to worry about the shape. But the general way the story goes is there for me, so I don’t have to worry about that.
But there’s also the problem in telling a story that has been told before. I have set limitations for myself that I can’t deviate too far from that. Whereas in a story I just come up with myself, I can do whatever I want. So there’s both good things and bad things.

Well, AGE OF BRONZE gives you a certain liberty because there are great variations in Greek myths, there are paradoxa. Nobody knows what exactly happened because it’s not history. How do you choose from all this wealth? You choose what you want to say or what you think is the most known thing you have to keep?

I try to choose what seems the most exciting, what is the most interesting. The best story I can tell.

So you have to think about the reader, too. It’s not personal.

Well, I like to tell exciting, original stories so I have a few techniques. When there are contradictions, I try to choose whatever variation includes – I don’t know. That is sort of the most interesting. I mean if there are more characters in one version than another version, I often choose the version that has more characters, just so I can have wider chances of reactions, for character conflict.

Often, though, what my favorite thing to do is try to include every single version in some way. For instance, in the story of Iphigenia, in the sacrifice of Iphigenia, there are two major variations one where she just dies and one where she gets carried off by the Gods, and I did my best to include both versions. Obviously I didn’t have the Gods, they are not active in the story but I had Odysseus tell Iphigenia’s mother, Clytemnestra, that Iphigenia got carried off by the Gods. So I was able to address both versions of the story, and keep it as one story.

Very clever. That part I thought it was clever because you used the tragic technique of describing something that happened elsewhere through the mouth of someone else. Nobody knows what really happened. And I thought it’s because you are going to use Iphigenia later. How far are you planning to go with the AGE OF BRONZE?

It’s going to end after the fall of Troy. There’s going to be a little bit of aftermath. So I’m not going to be doing the ORESTIA.

Not anything back in Greece?

No, I’m not going to be doing the return of the heroes in any major way. I got to stop somewhere. It’s a long project.

Do you have in your mind something like a timetable that “I have to complete every issue every two or three months and it all has to be over at 2013 or something like that”?

My goal is, at this point, to give out three issues per year. I haven’t been able to do that for a few years though. The most recent issue I got done three months before this trip so it will be out in December. But I’ve got an issue of FABLES to pencil as soon as I get home. So I can’t start working on AGE OF BRONZE right away. And I have to write the rest of the next OZ adaptation and that will be very long. I will be back on AGE OF BRONZE very soon.

Any other plans for the immediate future?

Well, the OZ books are selling very well for Marvel so we are planning to do more.

All of the books maybe?

As long as they keep selling I think we’ll keep going.

And as long as you get them out we will keep buying.

OK. And then there are a few other things I can’t really talk about, because I haven’t signed contracts yet.
In January, though, there is a volume coming out from Oxford University Press called CLASSICS AND COMICS and it’s full of essays about the use of classical material in comics. So there’s going to be essays on 300 and SANDMAN, I think WONDER WOMAN and a couple of other things – I think ELECTRA and DAREDEVIL. And I also did a 12 page comic story about creating AGE OF BRONZE. The rest of the essays will be text, but mine will be comics.

You visited the site of Mycenae last weekend and in the past you have also visited the site of Troy. How important was it visiting those places in your research?

I had drawn all these places in the comic book before I went there and it was all from photographs and some video, stuff like that, and reading archaeological reports and how big everything is and plans. So I think I did a reasonable job, or at least I tried to do a reasonable job. But travelling to these places is giving me so much more information like what the weather is like, what the wind is like. The wind is very important at Troy. Homer always calls it “windy Ilios” and, yeah, the wind keeps blowing from the northeast constantly, constantly, constantly, the whole time. And then things like the vegetation and standing on top of a site looking out, what that looks like, because often they don’t show that in books. And walking myself the distances around the sites, too, so I get the feel of what the characters’ lives were like, how far they had to walk, what they had to do, a hint of what their daily lives might have been like. So it is very important just for an atmospheric way, it’s more of a sense of place that I get from visiting the sites. I could continue just to draw from photographs and try to figure out things but I’m much happier drawing with the knowledge of actually having been there and getting the feel of the places.

 

Listen to a part of the interview where Eric Shanower talks about the characters in AGE OF BRONZE:

Listen to a part of the interview where Eric Shanower talks about the process of creating AGE OF BRONZE, the story and his future plans:

Listen to a part of the interview where Eric Shanower talks about the comics based on the books THE WIZARD OF OZ:

[Translated by Alexandros Tsantilas]