INTERVIEW CORNER #63: Chris Bachalo
Ελληνικά
Όπως έχω αναφέρει και στο παρελθόν, σε αυτή εδώ τη στήλη φροντίζω ο καλεσμένος της κάθε εβδομάδας να είναι κάποιος που βρίσκεται στην επικαιρότητα, με μια νέα του δουλειά ή με οποιαδήποτε άλλη αφορμή. Έχοντας θέσει από την αρχή αυτή την προϋπόθεση, είμαι αναγκασμένος να περιμένω πότε κάποιος από τους καλλιτέχνες που πραγματικά θέλω να φιλοξενήσουμε εδώ θα βρεθεί στην επικαιρότητα, με αποτέλεσμα να έχω μια λίστα ανθρώπων που περιμένω να κάνουν κάτι καινούργιο.
Αρκετά ψηλά σε αυτή τη λίστα, βρισκόταν μέχρι πρόσφατα ο καλεσμένος αυτής της εβδομάδας, Chris Bachalo. Βλέπετε, εκτός των άλλων, ο Bachalo είναι υπεύθυνος για το 50% μιας σειράς που όταν πρωτοδιάβασα με ενθουσίασε: του SHADE, THE CHANGING MAN. Έχοντας ήδη μιλήσει με το… υπόλοιπο 50% (τον Peter Milligan), ανυπομονούσα να μάθω περισσότερα – αυτή τη φορά για το σχέδιο. Και, φυσικά, να μάθω περισσότερα πράγματα για τον άνθρωπο που έχει σχεδιάσει μερικά από τα καλύτερα comics των δύο τελευταίων δεκαετιών, με αφορμή το νέο WOLVERINE AND THE X-MEN, στο οποίο ο Bachalo ανέλαβε το σχέδιο.
Ο Bachalo, όμως, δεν είναι πρωτάρης στους X-titles. Από τη δεκαετία του ’90 έως σήμερα έχει συμμετάσχει σε αρκετούς τίτλους και έχει σχεδιάσει εκατοντάδες μεταλλαγμένους. Η αρχή έγινε το 1994 με το X-MEN UNLIMITED #1 και ακολούθησαν, μεταξύ άλλων, τα GENERATION X (το οποίο συνδημιούργησε με τον Scott Lobdell), UNCANNY X-MEN, ULTIMATE X-MEN, X-MEN, καθώς και τα mini series ΑGE OF APOCALYPSE και CURSE OF THE MUTANTS.
Oι μεταλλαγμένοι, πάντως, δεν ήταν οι μοναδικοί ήρωες που επαναπροσδιόρισε με το σχέδιό του ο Bachalo. Προηγήθηκε ο Shade του Steve Ditko, τον οποίο επανέφερε στη ζωή ο Αμερικανός καλλιτέχνης μαζί με τον Peter Milligan. Οι ιστορίες του SHADE, THE CHANGING MAN ήταν συνεχώς εξωφρενικές και το σχέδιο του Bachalo έπαιξε τεράστιο ρόλο στο ύφος του comic. Την ίδια περίπου εποχή, είδαμε την οπτική του Bachalo πάνω στο universe του THE SANDMAN, με το mini series DEATH: THE HIGH COST OF LIVING. Και, στην άλλη όχθη, στη Marvel, σχεδίασε ουκ ολίγες φορές πρωτοκλασάτους χαρακτήρες, όπως ο Captain America, οι Avengers, ο Spider-Man και άλλοι.
Και, ανάμεσα στα licenced properties των δύο μεγάλων, ο Bachalo βρήκε το χρόνο να μας παρουσιάσει και δύο creator owned comics, στα οποία, οπωσδήποτε η σχεδιαστική ελευθερία ήταν μεγαλύτερη: το THE WITCHING HOUR, με τον Jeph Loeb στο σενάριο, και το STEAMPUNK, σε σενάριο Joe Kelly. Παράλληλα, ασχολήθηκε και με projects εκτός της βιομηχανίας των comics, σχεδιάζοντας για λογαριασμό videogames και album covers, μεταξύ άλλων.
Ανάμεσα, λοιπόν, στις αυξημένες υποχρεώσεις του για το νέο WOLVERINE AND THE X-MEN και τα υπόλοιπα σχέδιά του, ο καλεσμένος αυτής της εβδομάδας, Chris Bachalo, βρήκε το χρόνο να μας απαντήσει (για δεύτερη φορά στην καριέρα του) σε μερικές ερωτήσεις:
Έως ποιο βαθμό εκμεταλλεύτηκες την δημιουργική ελευθερία που σου προσέφερε ένα comic όπως το SHADE, THE CHANGING MAN; Πόση από την παραδοξότητα του οφείλονταν σε δικές σου ιδέες;
Το SHADE ήταν η πρώτη μου δουλειά και ήμουν πολύ επιφυλακτικός όταν το ξεκίνησα, με αποτέλεσμα στις αρχές να μην ξεφεύγω και πολύ από το σενάριο. Άρχισα να αισθάνομαι λίγο πιο άνετα όταν η σειρά έφτασε στα τεύχη πέντε κι έξι, στην ιστορία με το Hollywood Babbleon, και από εκεί και μετά άρχισα να νιώθω πιο άνετα και ξεκίνησα να πειραματίζομαι με την μορφή του comic. Με το τεύχος επτά έκανα το μεγάλο άλμα σε ό,τι αφορά στην τεχνοτροπία και την ποιότητα του σχεδίου μου. Άρχισα να χαλαρώνω, να αισθάνομαι άνετα. Μέχρι τότε, εστίαζα στο να ικανοποιήσω τον συγγραφέα, τον editor, και να σιγουρεύομαι πως δεν έκανα κάτι λάθος. Στο έβδομο τεύχος ήμουν άνετος. Ένιωσα ότι το βιβλίο μου άνηκε και πως είχε έρθει η στιγμή να αποκαλυφθώ και να το διεκδικήσω. Επίσης, εκείνη την περίοδο είχα εντυπωσιαστεί από τον Dave McKean και άρχισα να βάζω πολλά από τα στιλιστικά του στοιχεία στην δική μου δουλειά, παίζοντας με τις αποχρώσεις, τα σχέδια και τα περάσματα – έβαλα επίσης και κάποια δικά μου τελειώματα στο σχέδιο. Αυτό ήταν για εμένα και το σημείο καμπής στο βιβλίο. Είχα καλή ανταπόκριση και βάδισα προς εκείνη την κατεύθυνση, πιέζοντας τον εαυτό μου να είναι τόσο δημιουργικός όσο μου επέτρεπε το format. Ήταν το τέλειο βιβλίο για να ξεκινήσω την καριέρα μου. Ο Pete ήταν μυστήριος και [οι ιστορίες του] ήταν ακόμη πιο μυστήριες. Τα σενάρια του ήταν μία εικαστική πρόκληση και η Karen ασκούσε χαλαρό έλεγχο στην όλη διαδικασία.
Ποιες είναι οι προκλήσεις όσον αφορά τον σχεδιασμό ή τον επανασχεδιασμό χαρακτήρων;
Ο Shade ήταν η πρώτη μου εμπειρία στο να αναλαμβάνω έναν γνωστό χαρακτήρα και πραγματικά δυσκολεύτηκα μαζί του. Δεν ήξερα τι να κάνω με τη στολή του. Πιστεύω ότι είχα κολλήσει με την εκδοχή του χαρακτήρα που είχε κάνει ο Ditko, ενώ η Karen και ο Pete ήθελαν κάτι παλαβό. Μπορείς να παρατηρήσεις την αμφιταλάντευσή μου στο promo που είχαμε κάνει για την σειρά, που ήταν και το πρώτο κομμάτι που κάναμε. Είχε μία πολύ γενική ανθρώπινη φυσιογνωμία. Μόνο όταν είδα τα σχέδια που έκανε ο Brendan McCarthy για τα εξώφυλλα, μου ήρθε στο μυαλό η εικόνα του χαρακτήρα. Από εκεί προήλθαν οι κύκλοι στο παλτό του. Η δεύτερη δουλειά που έκανα με γνωστό χαρακτήρα ήταν με τη Death. Πήγα να πάθω έμφραγμα. Η ανάθεση του βιβλίου αυτού σ’ εμένα ήταν τεράστια ευκαιρία και δεν ήθελα να τη χαλάσω. Ταλαντεύτηκα μεταξύ του να ακολουθήσω την πασίγνωστη εκδοχή της, όπως είχε σχεδιαστεί από τον Dringinberg, ή να προσπαθήσω να εφαρμόσω μία δική μου ματιά επάνω της. Προτίμησα το δεύτερο, μιας και σκέφτηκα ότι θα αυτοκτονούσα έτσι και προσπαθούσα να μιμηθώ το ύφος του Mike. Το όλο πράγμα πήγε πολύ καλά, κι αυτός είναι λίγο-πολύ και ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζω νέους χαρακτήρες που συναντώ, όπως στην περίπτωση των X-MEN, ή ακόμη κι όταν επανέρχομαι σε χαρακτήρες με τους οποίους έχω ασχοληθεί στο παρελθόν. Αν ήταν να κάνω κι άλλη μια σειρά DEATH, μάλλον θα τη σχεδίαζα διαφορετικά απ’ ότι πριν.
Κατά το πέρασμα σου από το GENERATION X είδαμε μια αλλαγή στην τεχνοτροπία του σχεδίου σου. Πώς προέκυψε αυτό;
Η τεχνοτροπία μπορεί να επηρεαστεί από πάρα πολλά πράγματα. Τις περισσότερες φορές δεν είναι παρά η εκδήλωση των πραγμάτων γύρω σου, στα οποία και εκτίθεσαι, όλα αυτά που χαίρεσαι, το επίπεδο των δεξιοτήτων σου και το αντικείμενο με το οποίο ασχολείσαι. Έκανα μεγάλη στροφή στην τεχνοτροπία μου με το GENERATION X, επειδή είχα αφήσει την ανεξάρτητη Vertigo για να μπω στον κόσμο της Marvel και των superheroes. Βρέθηκα να εργάζομαι σε διαφορετικό είδος και εκτέθηκα σε διαφορετικά στιλ σχεδίου. Πέρασα από τον Dave McKean και τον Duncan Fegredo στον Jim Lee και τον Joe Madueira και από σκοτεινές ιστορίες με ρεαλιστικά απεικονισμένους χαρακτήρες σε ηρωικά άτομα που ντυνόντουσαν με στολές. Δεν μου ερχόταν να τους σχεδιάσω με το ίδιο στιλ. Στο μετέπειτα πέρασμα μου στο GEN X, υιοθέτησα ένα καρτουνίστικο ύφος σε στιλ manga. Εκείνη την περίοδο ψαχνόμουν πολύ με αυτό το είδος comics.
Υπάρχει κάποια πιθανότητα να δούμε νέες ιστορίες του STEAMPUNK;
Ναι…
Τι να αναμένουμε από τη νέα σειρά WOLVERINE AND THE X-MEN;
Μία νέα σχολή, με νέο διευθυντή, νέους μαθητές, νέους villains και εξαιρετικό χιούμορ. Δεν περίμενα αυτή την πλευρά του βιβλίου. Βρίσκομαι ακόμα στο ξεκίνημα, μιας και εργάζομαι πάνω στο δεύτερο τεύχος, αλλά, όπως και στις αρχές με το SHADE, έτσι και τώρα ανακαλύπτω τα πράγματα στην πορεία και η σειρά υπόσχεται πως θα γίνει ακόμη καλύτερη.
Δεδομένου ότι πρωταγωνιστής της σειράς είναι ο Wolverine, να περιμένουμε μία ιστορία προσανατολισμένη περισσότερo στη δράση, συγκριτικά με το νέο UNCANNY X-MEN, ή μήπως κάτι το τελείως διαφορετικό;
Δεν ξέρω τι κάνουν στο UNCANNY, αλλά φαντάζομαι πως θα διαφέρει. Το WX έχει μία αντισυμβατική και ολίγον τι ακραία αίσθηση επιστημονικής φαντασίας, είναι πιο κοντά σε αυτά που έκανε ο Morrison με το NEW X-MEN. Επιπλέον, έχει και χιούμορ. Δεν είναι αυτό που περίμενα, αλλά είναι μέσα στα λημέρια μου. Έχει πλάκα να το σχεδιάζω και συμβαίνουν πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα.
Τι είναι αυτό που έχουν οι X-titles και ξαναγυρνάς πάντα σε αυτούς;
Οι X-Men έχουν μία εξαιρετική αίσθηση επιστημονικής φαντασίας που με γοητεύει κι επιπλέον μου αρέσουν πολύ οι χαρακτήρες, περισσότερο από οποιουσδήποτε άλλους χαρακτήρες άλλου εκδοτικού σύμπαντος. Υπάρχουν πολύ λίγοι χαρακτήρες που δε μου αρέσει να δουλεύω πάνω τους κι είναι αστείο, επειδή ποτέ δεν διάβαζα X-MEN όταν μεγάλωνα. Ήμουν αναρχικός και αντιδραστικός. Αν όλοι φορούσαν μαύρα, εγώ φορούσα άσπρα κι αν όλοι έτρωγαν πίτσα, εγώ θα έτρωγα τσίζμπεργκερ. Όταν μεγάλωνα, όλοι έκαναν συλλογή των τευχών του Χ-ΜΕΝ κι εγώ διάβαζα CONAN. Εντάξει, δεν ήταν κι απ’ τις καλύτερες επενδυτικές αποφάσεις που είχα πάρει, αλλά ακόμη νιώθω παράξενα που δουλεύω σε ένα δημοφιλές βιβλίο της σειράς των Χ-titles.
Έχεις επίσης εργαστεί και σε projects εκτός των comics, όπως σε σχεδιασμό χαρακτήρων για videogames, εξώφυλλα δίσκων και άλλα. Προσεγγίζεις διαφορετικά αυτού του είδους τα projects ή απλά τα βλέπεις όλα σαν μία κενή σελίδα που πρόκειται να γεμίσει;
Όλα είναι διαφορετικά και όλα είναι τα ίδια. Το κάθε project έχει τις δικές του ξεχωριστές προκλήσεις. Στο ARMY OF TWO, ο επικεφαλής του δημιουργικού μού ζήτησε να μη χρησιμοποιήσω μαύρο χρώμα, πράγμα που επηρέασε την δική μου προσέγγιση στα σχέδια. Στην περίπτωση του Neiman Marcus, έκλεισα τη συγγραφική δουλειά αφού ο προηγούμενος συγγραφέας αποχώρησε. Στο ALIENS: RESSURECTION έπρεπε να αντιμετωπίσω τις κλίμακες των μεγεθών, μιας και τα σχέδια θα ελαττώνονταν σε μέγεθος για να χωρέσουν σε μία προβολή μικρού μεγέθους. Εν τέλει, προσπαθώ σε κάθε νέα πρόκληση να εισαγάγω μία αίσθηση στιλ, ενέργειας και κίνησης, την οποία και απολαμβάνω.
Έχεις κάποια συγκεκριμένα έργα που θεωρείς ότι είναι τα καλύτερα της σταδιοδρομίας σου;
Στο SHADE: Edge of Vision, The Road και A Season in Hell.
Στο GENERATION X: Θα έλεγα το τεύχος 17 και το Generation Next.
Στο Χ-ΜΕΝ: Σίγουρα τo Supernovas.
Στον Spidey την ιστορία Hammerhead που έκανα με τον Kelly.
Τα STEAMPUNK και WITCHING HOUR παραμένουν σε πολύ περίοπτες θέσεις στην λίστα υπερηφάνειας μου.
Έχεις προγραμματίσει κάποια άλλα projects για το άμεσο μέλλον;
Από τη στιγμή που είναι μηνιαίο, το WX με κρατάει υπεραπασχολημένο για το εγγύς μέλλον. Ελπίζω να επεκτείνω την επιχειρηματικότητα μου με την πώληση υπογεγραμμένων βιβλίων μέσω της ιστοσελίδας μου, ίσως επίσης να πουλήσω και μπλουζάκια και κάποια άλλα αντικείμενα. Το να πουλάω τα σχέδιά μου καταναλώνει αρκετό από τον χρόνο μου, ενώ μέσα σ’ αυτά πετάω και κάποιες παραγγελίες. Κάποια sketch books και art books είναι στο στάδιο του προγραμματισμού. Ο Joe [Kelly] κι εγώ αλλάζουμε εκδοτικές για το STEAMPUNK κι ελπίζουμε να επεκτείνουμε την παραχώρηση δικαιωμάτων έκδοσης του τίτλου. Έπειτα απ’ όλα αυτά, υπάρχουν ένα κάρο πράγματα που πάντα έχω στο μυαλό μου, αλλά που ποτέ δε φαίνεται να καταφέρνω να βρω τον χρόνο να ασχοληθώ. Πάντα ήθελα να κάνω ένα strip όπως το CALVIN AND HOBBES ή το BLOOM COUNTY, να κάνω ένα παιδικό βιβλίο ή κάτι που να περιλαμβάνει ζωντανή δράση. Θα ήταν ωραίο να πάρω τους δρόμους και να παρευρεθώ σε μερικές εκδηλώσεις για τα comics.
[Μετάφραση: Αλέξανδρος Τσαντίλας]
English
As I’ve mentioned in the past, I make sure that each week’s guest in this column will be someone who has made the headlines, either with a new work, or through any other occasion. Having set this prerequisite from the start, I’m forced to wait until some of the artists I really want to host make it to the headlines, and as a result, I’ve got a whole list of people which I’m eagerly waiting for them to present something new.
Until recently, this week’s guest, Chris Bachalo, was pretty high on top of that list. You see, Bachalo is, among others, 50% responsible for a series that had amazed me when I first read it: SHADE, THE CHANGING MAN. Having spoken with the other 50% (Peter Milligan), I just couldn’t wait to find out more – this time about the art. And, of course, to get to know more about the man who has illustrated some of the finest comics of the past two decades, on the occasion of WOLVERINE AND THE X-MEN, the new series in which Bachalo handles the pencils.
Bachalo isn’t a first-timer in the X-titles, though. From the 90s until now, he has participated in plenty of titles and has drawn hundreds of mutants. He began in 1994 with X-MEN UNLIMITED #1, followed by – once again, among others – GENERATION X (of which he was the co-creator, along with Scott Lobdell), UNCANNY X-MEN, ULTIMATE X-MEN, X-MEN, not to mention the AGE OF APOCALYPSE and CURSE OF THE MUTANTS miniseries.
Still, mutants weren’t the only heroes Bachalo redefined through his drawings. Prior to that, there was Steve Ditko’s Shade, who was brought back to life by the American artist in collaboration with Peter Milligan. The stories of SHADE, THE CHANGING MAN were constantly outrageous and Bachalo’s pencils played a huge role in the overall tone of the comic. During the same time, we saw Bachalo’s outlook on the universe of THE SANDMAN, with the miniseries DEATH: THE HIGH COST OF LIVING. And, on the other side, in Marvel, he frequently drew major characters such as Captain America, Avenger, Spider-Man and others.
Other than that, in-between his work in licensed properties of the big Two, Bachalo found the time to present us two creator owned comics, in which the artistic freedom was certainly greater. Those comics were THE WITCHING HOUR, scripted by Jeph Loeb, and STEAMPUNK, scripted by Joe Kelly. In the meantime, he also handled projects outside the comics industry, working as an illustrator for videogames and album covers, among other things.
So, this week’s guest, Chris Bachalo, found some time in-between his increased commitments for the new WOLVERINE AND THE X-MEN to answer (for the second time in his career) a few of our questions:
In what level did you take advantage of the creativity freedom that a comic such as SHADE, THE CHANGING MAN offered? How much of the weirdness was your own input?
SHADE was my first gig and I was really shy going in and pretty much stuck to script on the early going. It was around issue five and six, the Hollywood Babbleon story, in which I started to feel a little more comfortable and began experimenting with the format and with issue seven I made a big leap with style and the quality of my drawing. I started to relax, to feel comfortable. Up to that point, I was fixed on trying to please the writer, the editor and to make sure I didn’t screw things up. By issue seven I slipped into a comfort zone. I felt like the book belonged to me and it was time to break out and own it. I was transfixed with Dave McKean at the time and started putting a lot of his stylings into my own work with the textures, layouts and overlays — I threw down some of my own inks. That was turning point with me on that book. I received good feedback and walked that road, pushing myself being as creative as the format would allow.
It was the perfect book for me to start my career on. Pete was weird and [his stories] were weirder. His scripts were visually challenging and Karen managed with loose reigns.
What are the challenges in designing or redesigning characters?
Shade was my first experience with taking on an established character and I really struggled with it. I didn’t know what to do with his costume. I think I was hung up on the Ditko version of the character and Karen and Pete wanted something crazy. You could see my ambivalence in the promo art we did for the series, the first piece we did. He was generic man. It was when I saw the drawings that Brendan McCarthy was creating for the covers that the image of the character kicked in. That’s where the circles on the jacket came from.
My second experience working with an established character was with Death. That was a heart attack. Landing that book was huge break for me and didn’t want to screw it up. I struggled with emulating Dringinberg’s famous take on her or taking stab at my own version. I settled for the latter, figuring I was going to blow my brains out trying to fake Mike’s style. That worked out well and it’s more or less how I approach new characters, like on X-MEN, that I come across and even ones that I’ve spent time with before. If I ever did another DEATH series, I imagine I would draw her different than before.
During your run in GENERATION X, we witnessed a change of style in your artwork. How did this come about?
Style can be influenced by many things. More often than not it’s a manifestation of your exposure to what’s around you, what you enjoy, your skill level and the subject matter. I took a big swing in style with GENERATION X because I left the independent imprint Vertigo and entered the world of Marvel and superheroes. I found myself working in a different genre and was exposed to a different style of art. I went from Dave McKean and Duncan Fegredo to Jim Lee and Joe Maduriera, to dark stories of realistically portrayed characters to heroic people with powers that dressed in costumes. It wouldn’t feel right to me to draw them with the same style. Late in my run on GEN X, I embraced a cartoony, manga-ish style. I was looking at a lot of that around that time.
Is there any chance we get to see any new STEAMPUNK stories?
Yes…
What should we expect from the new series, WOLVERINE AND THE X-MEN?
A new school, with a new headmaster, new students, new villains and a great sense of humor. That’s the part of the book that I was not expecting. I’m still cutting my teeth on this, as I work on issue two but, like with SHADE in the early going, I’m figuring it out and it promises to get even better.
Considering the main character is Wolverine, should we expect a more action-oriented story, in comparison with the new UNCANNY X-MEN, or something completely different?
I don’t know what they’re doing with UNCANNY but I imagine its different. WX has an off-the-wall, slightly over the top sci-fi feel to it. Closer to what Morrison did with NEW X-MEN. And it has a sense of humor. Not what I was expecting but it’s right in my ball park. It’s fun to draw. Lots of interesting things happening.
What is it in the X-titles that keeps you coming back for more?
The X-Men have a wonderful sci-fi vibe that I’m attracted to and, more than any other universe, I enjoy the characters. There are very few that I don’t enjoy working with. Funny, because I never read X-MEN growing up. I was and anarchist. A contrarian. If everyone wore black I wore white, if everyone ate pizza, I’d eat a cheeseburger. Every one collected X-MEN when was growing up. I read CONAN. Yeah, not one of my better investment decisions, but it still feels odd working on a popular X-book.
You have also worked for non-comic projects, such as character designs for videogames, album covers and others. Do you approach differently these kinds of projects or you see everything as a blank page waiting to be filled?
They are all different and they are all the same. Each project has its unique challenges. On ARMY OF TWO the creative director asked me not to use black, which affected the way I approached the drawings. With Neiman Marcus I landed the writing gig after the writer backed out. On ALIENS: RESSURECTION I had to deal with scale — as the drawings were going to be reduced to fit on a small display. In the end, I try and infect each challenge with a sense of style, energy and pacing that I enjoy.
Do you consider any specific works as your career highlights?
On SHADE — Edge of Vision, the Road and A Season in Hell.
GENERATION X — I would say issue 17 and Generation Next.
X-MEN — definitely Supernovas.
On Spidey it was the Hammerhead story with Kelly.
STEAMPUNK and WITCHING HOUR remain super high on my proud list.
Do you have any other projects planned for the immediate future?
Being a monthly, WX will keep me super busy for the foreseeable future. I hope to expand upon my business by selling signed books at my website, maybe t-shirts and a few other fun items. Selling my art takes up a bunch of time and I’m squeezing in a few commissions. Sketch and art books are in the planning stages. Joe [Kelly] and I are switching publishers with STEAMPUNK and we hope to expand on that franchise. Then there’s a bunch of other stuff that I’m always thinking about but never seem to have the time to get to. I’ve always wanted to do a strip like CALVIN AND HOBBES or BLOOM COUNTY, make a children’s book and do something with live action. It would be nice to hit the road and attend a few cons.
[Translated by Alexandros Tsantilas]