Top 100 DC Comics

Watchmen

Σε ένα παράλληλο σύμπαν, παρόμοιο με το δικό μας, οι superheroes είναι αληθινοί και χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τους επίσημους συνεργάτες των κυβερνήσεων (οι οποίοι έχουν βοηθήσει να κριθούν τα αποτελέσματα πολέμων) και τους ανεξέλεγκτους vigilantes. Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και ΕΣΣΔ βρίσκονται εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου της δεκαετίας του ’80, με τους superheroes να αντικαθιστούν τα πυρηνικά ως τα απόλυτα όπλα. Και ο κόσμος οδεύει στον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με την ίδια ακρίβεια που κινεί τους δείκτες ενός ρολογιού. Αυτή είναι η ιστορία του WATCHMEN που θέτει τα θεμέλια για ό,τι ακολουθεί.

Ένας superhero της παλιάς φρουράς, που έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον (και χωρίς καμία αντίρρηση) στις βρωμοδουλειές της κυβέρνησης των ΗΠΑ, βρίσκεται δολοφονημένος. Ο Rorschach, ένας ιδιότροπος vigilante, υποπτεύεται ένα σχέδιο εξόντωσης των superheroes και ερευνά, με απρόθυμους συμμάχους δύο παλιούς συνεργάτες του, τον Nite Owl και τη Silk Spectre, έως ότου φτάσει στην άκρη του νήματος, σε ένα σχέδιο που δε μπορούσε καν να φανταστεί. Αυτή είναι η ιστορία που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του WATCHMEN.

O Dr. Manhattan, χτυπημένος από ραδιενέργεια, αποτελεί πλέον ό,τι πιο κοντινό στο απόλυτο ον του σύμπαντος. Αν και ξεκίνησε ως το πολυτιμότερο όπλο των ΗΠΑ, οι κατηγορίες για τη μόλυνση ραδιενέργειας που προκαλεί σε όσους βρίσκονται κοντά του τον αναγκάζουν να αυτοεξοριστεί στον Άρη, όπου σταδιακά χάνει και το τελευταίο ίχνος ανθρωπιάς του. Άλλη μια ιστορία του WATCHMEN, που ξετυλίγει απροκάλυπτα ένα κουβάρι έντονων συμβολισμών.

Στην πρώτη γενιά Αμερικανών superheroes κυριαρχούσαν οι Minutemen, μια ομάδα με διαφορετικά ταλέντα και πολλά ένοχα μυστικά, που συνεργαζόταν με την κυβέρνηση και είχε δημιουργήσει αντιπάθειες και συμπάθειες. Όσα γνωρίζουμε για αυτούς προέρχονται από αναμνήσεις και ντοκουμέντα. Και η δική τους ιστορία, όμως, αποτελεί μία από τις ιστορίες του WATCHMEN, δοσμένη μέσα από έγγραφα και φωτογραφίες, ανάμεσα στα κεφάλαια του comic.

Ένας πιτσιρικάς και ένας εφημεριδοπώλης δίνουν συχνά ραντεβού, κάθε φορά που κυκλοφορεί ένα ιδιόμορφο πειρατικό comic, με τίτλο TALES OF THE BLACK FREIGHTER. Σε αυτό, ένας ναυτικός προσπαθεί να επιστρέψει σπίτι του, χάνοντας στην πορεία την ανθρωπιά του, για χάρη της επιβίωσης. Άλλη μία ιστορία του WATCHMEN που εξελίσσεται στα κενά ανάμεσα στα κεφάλαιά του, χρησιμοποιώντας τον γραπτό λόγο και τη μαγική δύναμη των συμβολισμών και των μεταφορών.

Πέντε διαφορετικές ιστορίες που συνδέονται σε κάτι μεγαλύτερο: το WATCHMEN. Ένα comic γεμάτο εικόνες και κείμενα, γεμάτο συμβολισμούς και ανατροπές. Γεμάτο απαισιοδοξία και αποδομήσεις – όχι μόνο των superheroes (μαντέψτε ποιο comic ξεκίνησε τη μόδα), αλλά και της αφήγησης, όπως τη γνωρίζαμε έως τότε. Και όλα τα παραπάνω συμβαίνουν σε αυτό που μπορώ να υποθέσω πως αποτέλεσε το πιο συμπυκνωμένο, μεγάλο και ακριβές σενάριο στην ιστορία του Μέσου.

Είναι αλήθεια πως ο Alan Moore παραδίδει πιθανώς τα πιο λεπτομερή σενάρια στις δουλειές του. Και υποθέτω πως το σενάριο του WATCHMEN αποτέλεσε το προσωπικό του ρεκόρ σε αυτόν τον τομέα. Αντίστοιχα, κάτοχος κάποιου άτυπου ρεκόρ θα πρέπει να είναι και ο Dave Gibbons, που ανέλαβε να εικονογραφήσει κάθε σκηνή, κάθε λεπτομέρεια και κάθε φευγάτη ιδέα του Moore. Όσα ανέφερα παραπάνω, άλλωστε, αποτελούν μόνο τη βάση του WATCHMEN. Δεν έχω μιλήσει καν για τις αυστηρές σελίδες των εννέα panels, τη συμμετρία επιλεγμένων αντικρυστών σελίδων, τη ματωμένη κονκάρδα και τους δείκτες του ρολογιού. Κάθε λεπτομέρεια σε αυτό το comic είναι επίπονα μελετημένη και ακριβώς τοποθετημένη στο σωστό σημείο. Αν δεν ήταν, θα μιλούσαμε απλά για ένα ακόμη εξαιρετικό comic.

Kαι ένα εξαιρετικό comic δε θα ήταν αρκετό, για να βρεθεί στην πρώτη θέση αυτής της λίστας. Έρχομαι, λοιπόν, να αναρωτηθώ: τι χρειάζεται ένα comic, για να ξεχωρίσει ανάμεσα σε χιλιάδες τίτλους που έχει εκδώσει εδώ και δεκαετίες μία από τις κορυφαίες εταιρείες; Και πόσα περισσότερα απαιτούνται ακόμη, για να το φέρουν στην εκλεκτή κατηγορία των αριστουργημάτων και, μάλιστα, στην κορυφή αυτών; Μια (ή περισσότερες) καλή ιστορία; Ένα αξιομνημόνευτο σχέδιο; Μια τεχνικά άρτια αφήγηση;

Όλα αυτά μπορούμε να τα βρούμε κι αλλού. Αλλά το WATCHMEN διαθέτει τα παραπάνω στοιχεία και πολλά περισσότερα. Και όλα είναι δεμένα μεταξύ τους με έναν εξαιρετικά δύσκολο τρόπο που, όμως, μοιάζει απόλυτα φυσικός. Το αριστούργημα του Alan Moore θα μπορούσε ακόμη και να χαρακτηριστεί μοναδικό στο είδος του (με μια δόση υπερβολής), καθώς δε μπορεί να αντιγραφεί (έχει επιχειρηθεί με το BEFORE WATCHMEN), δε μπορεί να μεταφερθεί αυτούσιο σε άλλα μέσα (έχει επιχειρηθεί με την ομότιτλη ταινία του 2009), δε μπορεί να συνεχιστεί (θα επιχειρηθεί πιθανώς στη συνέχεια του DC REBIRTH).

Ίσως στις απόπειρες να αντιγραφεί η επιτυχία του πρώτου να έλειπε αυτή η ευθυγράμμιση των άστρων που μπορεί να ξεχωρίσει τυχαία ένα έργο από όλα τα υπόλοιπα και να το μεταφέρει με συνοπτικές διαδικασίες στο πάνθεο των αριστουργημάτων. Αλλά ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα έδινε περισσότερη αξία στον παράγοντα τύχη από αυτή που του αξίζει. Οι υπολογισμοί που χρειάστηκαν για ένα τέτοιο comic, άλλωστε, ήταν πολλοί και προσεκτικοί, ώστε να μείνουν ελάχιστα στην τύχη. Και τα χαρίσματα του comic αναγκάζουν σε ακαδημαϊκή εξέταση και όχι αστρολογική.

Ένα από αυτά τα χαρίσματα, κατά τη γνώμη μου, είναι και το γεγονός ότι το WATCHMEN αποτελεί ιδανικό προϊόν της εποχής του – της δεκαετίας του ’80. Το ίδιο, βέβαια, μπορεί να υποστηρίξει κανείς και για άλλες δουλειές. Το DARK KNIGHT RETURNS του Frank Miller αντιπροσωπεύει άρτια την απαισιοδοξία της εποχής και επηρέασε το ύφος των comics όσο κανένα άλλο. Το V FOR VENDETTA, και πάλι του Moore, ήταν ένα επαναστατικό μανιφέστο ενάντια στις αυξανόμενες εξουσίες που αναλάμβανε τότε στην Αγγλία η Margaret Thatcher. Το WATCHMEN, όμως, είναι το αγαπημένο παιδί της δεκαετίας του ’80, γιατί πήρε όλα τα χαρακτηριστικά της, τα αποδόμησε και μετά τα ξανακόλλησε μεταξύ τους, σε ένα νέο παζλ.

Κάτι τέτοιο, βέβαια, αποτελεί και επιχείρημα για όσους το θεωρούν παρωχημένο. Μια κριτική ματιά, όμως, δε θα αφορίσει ως παρωχημένα τα προϊόντα κάθε εποχής; Δεν αντιλέγω, ο Ψυχρός Πόλεμος έχει τελειώσει και πολλοί σημερινοί αναγνώστες δεν τον έχουν καν ζήσει. Οι superheroes έχουν αποδομηθεί πλέον τόσες φορές που την εξαίρεση αποτελεί μια straightforward ιστορία με spandex. Τα twists σε μια ιστορία αποτελούν πλέον τον κανόνα και η απουσία τους σχεδόν μειώνει το τελικό αποτέλεσμα στη συνείδηση όσων έχουν συνηθίσει σε αυτά. Και ένα γιγάντιο καλαμάρι αντιπροσωπεύει περισσότερο μια θολή ανάμνηση από κάποια b-movie και όχι τον φόβο που θα μπορούσε να ενώσει την ανθρωπότητα.

Φυσικά, δεν έχω σκοπό να αλλάξω γνώμη σε όσους θεωρούν το WATCHMEN παρωχημένο ή χιλιοειπωμένο, για τους παραπάνω λόγους, όσο κι αν διαφωνώ. Θα αντιτάξω, όμως, ότι, προσωπικά, δε θα σταματήσω να ακούω το “Imagine” του John Lennon, ακόμη και όταν ολόκληρος ο πλανήτης μετατραπεί σε μια ειρηνική και καλοχορτασμένη ουτοπία. Δε θα σταματήσω να διαβάζω το 1984 του George Orwell, ακόμη κι όταν η δημοκρατία φτάσει στην ιδανική μορφή της. Και δε θα σταματήσω να βλέπω το A SPACE ODYSSEY του Stanley Kubrick, ακόμη και όταν μεταναστεύσω στον Άρη.