Συνέντευξη: Νικόλας Στεφαδούρος

Πριν από λίγες ημέρες, ο Ορέστης Καρέλης μας ενημέρωσε για την ενδιαφέρουσα έκθεση που διοργάνωσε ο Δήμος Ζωγράφου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την επέτειο των 70 χρόνων από την ίδρυσή του. Tο comic που φιλοτέχνησε o Νικόλας Στεφαδούρος εκτίθεται στο μουσείο και μοιράζεται στα σχολεία του Δήμου.

Το πρωί του Σαββάτου 18 Νοεμβρίου, συνάντησα τον Νικόλα στο Μουσείο Γουναρόπουλου και ο βραβευμένος καλλιτέχνης επιβεβαίωσε την ευγενική του φύση που με είχε αφήσει να φανταστώ από την προηγούμενη, έστω ηλεκτρονική, επικοινωνία μας. Με αφορμή την έκθεση, μου μίλησε για τα comics, την επιλογή του να γίνει δημιουργός, τη διδασκαλία και την επισκόπηση της ζωής μέσα από την Τέχνη.

Πώς προέκυψε το έργο για τα 70 χρόνια του Δήμου Ζωγράφου και ποιά η σχέση σου με την περιοχή;

Ήταν μια όμορφη πρωτοβουλία των υπεύθυνων του Μουσείου Γ. Γουναρόπουλου και της διοίκησης του Δήμου Ζωγράφου, απ’ όσο γνωρίζω. Σκέφτηκαν ότι θα ήταν πολύ ωραίο να γίνει ένα comic, με αφορμή τα 70 χρόνια από την ίδρυση του Δήμου και να δοθεί δωρεάν σε όλα τα σχολεία του και αυτό είναι προς τιμή τους. Είμαι γέννημα-θρέμμα Ζωγραφιώτης, σχεδόν όλη μου η οικογένεια ζει εδώ και αγαπάω πολύ την περιοχή.

Με ποιους συνεργάστηκες για να ολοκληρωθεί αυτό το έργο και από πού εμπνεύστηκες το περιεχόμενο;

Συνεργάστηκα πρωτίστως με την κυρία Διονυσία Γιακουμή, η οποία με βοήθησε σε πολύ μεγάλο βαθμό στο να συγκεντρώσω ιστορικό υλικό, αλλά και στην τελική επιμέλεια των κειμένων, αλλά και με όλους όσους εργάζονται στο μουσείο όπως οι κ.κ. Μανόλης Καρτεράκης, Ζωή Χαραλαμπίδου, Ναταλία Παυλάτου. Επίσης, σημαντική βοήθεια είχα από τον κύριο Ηλία Γουναρόπουλο, τον γιο του γνωστού ζωγράφου, ο οποίος δέχτηκε να είναι και ο αφηγητής της ιστορίας του βιβλίου. Επίσης, κατά τη διάρκεια της συγγραφής του σεναρίου είχα την τύχη να γνωριστώ με παλιούς Ζωγραφιώτες, όπως οι Φάνης Αλεξανδρής, Γιάννης και Παντελής Ζωιόπουλος, Κλάρα Ζαχαράκη-Γεωργίου, καθώς και με την κυρία Μαρία Τσομπανίδου και τα μέλη της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας Ζωγράφου (ΟΠΙΖΩ), οι οποίοι κατέθεσαν απλόχερα τις δικές τους αναμνήσεις και διαδρομές, δίνοντας μια πιο προσωπική νότα σε ολόκληρο το βιβλίο. Σημαντική βοήθεια στο κομμάτι της επιμέλειας, αλλά και στο καθαρά πρακτικό της εκτύπωσης, είχαμε και από τον εκλεκτό φίλο, Νίκο Καμπουρόπουλο, των εκδόσεων Webcomics. Καθ’ όλη τη διάρκεια, φυσικά, της ολοκλήρωσης του έργου είχα άψογη συνεργασία και με τη δήμαρχο, κυρία Τίνα Καφατσάκη, την οποία ευχαριστώ για την στήριξη και την εμπιστοσύνη που μου έδειξε.

Κατά πόσον εκτιμάς ότι η Τέχνη εν γένει και το comic ειδικότερα βοηθά στην διδακτική διαδικασία και την εμπέδωση της ιστορίας;

Πιστεύω ότι αν ο Δήμος μοίραζε την ίδια ιστορία στα σχολεία, αλλά μόνο ως κείμενο, ίσως ούτε το 10% των παιδιών δε θα καθόταν να το διαβάσει μέχρι τέλους. Σε μορφή comic, όμως, γίνεται πιο “εύπεπτο”, πιο οικείο για τα παιδιά. Και νομίζω ότι αυτή είναι και η δύναμη των comics, η αμεσότητα της επικοινωνίας με τον αναγνώστη. Θεωρώ ότι τα comics είναι ένα εξαιρετικό μέσο στα χέρια των διδασκόντων και είναι προς τιμή του Δήμου Ζωγράφου που πήρε την πρωτοβουλία να το αξιοποιήσει κατ’ αυτόν τον τρόπο. Με το comic, σίγουρα ένα μεγάλο ποσοστό των παιδιών θα ενημερωθεί για ένα minimun της ιστορίας, για κάποια θα αποτελέσει έναυσμα για να ασχοληθούν περισσότερο, που ίσως με άλλον τρόπο να μην το έκαναν.

Η δική σου εμπλοκή με τα comics τι σε δίδαξε; Πώς άρχισες να ασχολείσαι και πώς πήρες την απόφαση να γίνεις δημιουργός και τελικά τι είναι αυτό που σε κάνει να συνεχίζεις;

Θα πω το κλισέ, γιατί είναι η αλήθεια, ότι δεν θυμάμαι τον εαυτό μου να μην σχεδιάζω comics. Από πολύ μικρή ηλικία ζωγράφιζα τους αγαπημένους μου χαρακτήρες και προσπαθούσα να φτιάχνω comics. Μάλιστα, πιστεύω ότι αγάπησα και τα βιβλία χάρη στα comics, αλλά και στη μητέρα μου, που μου μετέδωσε αυτήν της την αγάπη. Το πώς πήρα την απόφαση να γίνω επαγγελματίας δημιουργός comics δεν είναι ιδιαίτερα όμορφη ιστορία και ούτε προσωπική “θαρραλέα απόφαση”, όπως κάποιοι καλοί μου φίλοι μου επισημαίνουν καμιά φορά. Απλά σιχαινόμουν το αντικείμενο που σπούδασα (πολιτικός μηχανικός), ανέβαλλα όμως πάντα την απόφαση να το παρατήσω για τα comics, μέχρι που έχασα την μάνα μου με σκληρό τρόπο και συνειδητοποίησα ότι αναβάλλω κάτι που αγαπώ για το μέλλον, όταν μπορεί να μην υπάρχει μέλλον. Ήταν “ή τώρα ή ποτέ”. Δεν ήταν θαρραλέα απόφαση λοιπόν. Όσο και να περιείχε ρίσκο, ήταν γροθιά στο στομάχι, από την οποία έπρεπε να σηκωθώ. Αυτό που με κάνει να συνεχίζω είναι πρωτίστως ότι καταφέρνω να επιβιώνω οικονομικά, όχι τόσο από τα comics, αλλά γενικότερα από την ενασχόληση με το σχέδιο. Αυτό το χρωστάω στους εξαιρετικούς συνεργάτες που έχω αποκτήσει με τον καιρό και προφανώς στη σκληρή δουλειά και στη μεγάλη μου αγάπη για αυτό που κάνω πλέον.

Τι θα συνιστούσες σε κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με τα comics ως δημιουργός;

Να διαβάζει comics, να πηγαίνει στα cons, να ακούει τις συμβουλές από τους παλιότερους χωρίς να παρεξηγεί, να έχει διάθεση να μάθει το κάτι παραπάνω και να οπλιστεί με υπομονή. Γιατί πρέπει συνειδητοποιήσει από νωρίς ότι τα λεφτά είναι πολύ λίγα (στην Ελλάδα τουλάχιστον) και ότι θα χρειαστεί να δουλεύει άπειρες ώρες, για να καταφέρνει να πληρώνει λογαριασμούς και εφορία. Όμως, αν το κυνηγήσει αρκετά και δουλέψει σκληρά, θα έχει την τύχη να κάνει κάτι που τον γεμίζει. Προσωπικά, όταν δούλευα 8ωρο ως μηχανικός ένιωθα πολύ πιο κουρασμένος και καταβεβλημένος σε σχέση με τώρα, που μπορεί να δουλεύω τις διπλάσιες ώρες, Κυριακές, αργίες κτλ.. Αλλά είναι μια υπέροχη δουλειά και, αν είσαι πολύ καλός και έχεις και λίγη τύχη, μπορείς να δουλεύεις από το σπίτι σου για μεγάλες εταιρείες του εξωτερικού και έχουμε περίτρανα παραδείγματα στον χώρο, όπως οι Κυριαζής, Διαλυνάς, Κούτσης και άλλοι.

Δεν πρέπει να ξεχνά, επίσης, ότι η δημιουργική διαδικασία απαιτεί να γίνεσαι ολοένα καλύτερος. Να προσπαθείς, να δοκιμάζεις νέα πράγματα και να διευρύνεις τους ορίζοντές σου, να μαθαίνεις συνεχώς. Εγώ ξεκίνησα αυτοδίδακτος, αλλά όπως λέγεται, “ο αυτοδίδακτος έχει κακό δάσκαλο και ακόμα χειρότερο μαθητή”. Μετά τις σπουδές μου με υποτροφία στη σχολή Βακαλό, διαπίστωσα πόσα πράγματα είχα ακόμα να μάθω για να βελτιωθώ. Ακόμα και σήμερα, που διδάσκω ο ίδιος σε παιδιά σε ένα εργαστήρι για comics στο Νέο Ηράκλειο, μαθαίνω και δοκιμάζω πράγματα. Η διαδικασία της μάθησης είναι συνεχής και ανακυκλούμενη.

Ως καλλιτέχνης που δραστηριοποιείται και παρουσιάζει τη δουλειά του στο διαδίκτυο, πώς βλέπεις την εξέλιξη του Μέσου, από την έντυπη στην ηλεκτρονική του μορφή; Πόσο διαφέρει η δημιουργική διαδικασία; Ευχαριστιέσαι το ίδιο τη δημοσίευση ενός έργου στα sites ή είσαι λάτρης της αίσθησης του εντύπου;

Θεωρώ ότι είναι τεράστιο ατού της εποχής μας να μπορείς να παρουσιάζεις τη δουλειά σου στο διαδίκτυο, γιατί μπαίνεις σε πολύ περισσότερα σπίτια (θεωρητικά) απ’ ότι μέσω της έντυπης μορφής. Σε αυτό συνεισφέρουν πολύ τα social media που δίνουν σε κάθε καλλιτέχνη και επαγγελματία,τη δυνατότητα της άμεσης διάδοσης της δουλειάς του σε πολύ περισσότερο κόσμο. Για εμένα, η δημιουργική διαδικασία δεν αλλάζει πολύ, γιατί πάντοτε δουλεύω τα comics μου με την προοπτική να τυπωθούν, αλλά σίγουρα προσπαθώ το κάθε επεισόδιο να ψιλοστέκεται και από μόνο του, αν αυτό είναι δυνατό. Βέβαια, επειδή έχω μάθει να πιάνω στα χέρια μου τα comics, να μυρίζω το χαρτί, και όλα αυτά τα ρομαντικά που έχουμε εμείς οι γεννημένοι προ-internet. Προτιμώ να βλέπω τυπωμένη την κάθε μου δουλειά. Διαβάζω πολλά comics και σε ηλεκτρονική μορφή, μέσω του Comixology, αλλά όταν ένα comic μου κάνει πραγματικά κλικ θα το πάρω οπωσδήποτε και σε έντυπη μορφή.

Πώς βλέπεις την εγχώρια σκηνή σήμερα εν μέσω κρίσης;

Θεωρώ ότι είναι πλούσια από δημιουργούς, φτωχή από αγοραστικό κοινό, δυστυχώς. Αν και παρατηρώ ότι σιγά-σιγά όλο και περισσότερος κόσμος επισκέπτεται τα cons και ίσως είναι θέμα χρόνου να μπει το ελληνικό comic σε περισσότερα σπίτια στην Ελλάδα. Πάντως, εντυπωσιάζομαι από τους νέους δημιουργούς, τους θαυμάζω, τους ζηλεύω (καλοπροαίρετα πάντα) και πιστεύω ότι έχει λαμπρό μέλλον ο χώρος.

Ποια η γνώμη σου για την προσπάθεια του ΜΠΛΕ ΚΟΜΗΤΗ;

Χάρηκα πάρα πολύ όταν ανακοινώθηκε και ελπίζω να έχει μεγάλη συνέχεια και να ξεπεράσει κάθε προσδοκία, γιατί πραγματικά χρειαζόμαστε τέτοιου είδους έντυπα και μπράβο στα παιδιά για το εγχείρημα. Μακάρι να πάει πολύ καλά, γιατί θα είναι κίνητρο και για επόμενες αντίστοιχες κινήσεις στον χώρο. Μόνο καλό κάνουν τέτοια έντυπα.

Τι διαβάζεις αυτόν τον καιρό;

Διαβάζω πολλά και διαφορετικά ήδη comics. Κάποια επειδή μου αρέσουν σαν ιστορίες και κάποια επειδή θαυμάζω το σχέδιο. Το τελευταίο διάστημα ξαναθυμήθηκα το THE WALKING DEAD, ξεκίνησα το BATMAN: WHITE KNIGHT και προσπαθώ να διαβάσω όσα είχα πάρει από Έλληνες δημιουργούς στο προηγούμενο Comicdom Con (ναι, ακόμα να τα διαβάσω…). Η τελευταία προσθήκη στη συλλογή μου ήταν το YESTERNOW του Δερβενιώτη, για το οποίο έχω ακούσει εξαιρετικές κριτικές και ήθελα πολύ να το διαβάσω.

Εκτός από τη δουλειά σου που βλέπουμε κάθε βδομάδα στο Socomic, πάνω σε τι άλλο δουλεύεις αυτήν την εποχή και τι να περιμένουμε από εσένα στο άμεσο, αλλά και στο απώτερο μέλλον;

Εκτός από τις σειρές στο Socomic, έχω ξεκινήσει σενάριο και προσχέδια για το πρώτο μου αμιγώς παιδικό comic μετά από καιρό και είμαι πολύ ενθουσιασμένος, γιατί είναι μια ιστορία που έγραψα περίπου 20 χρόνια πριν και που πάντοτε αγαπούσα. Επίσης, είναι θέμα ημερών να κυκλοφορήσει το  comic ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΑΜΠΕΤΑΣ: Ο ΠΙΟ ΚΑΛΟΣ Ο ΜΑΘΗΤΗΣ, που πρωτοδημοσιεύτηκε και αυτό στο Socomic. Στα πλάνα είναι να βγει και το GRAMERS: THE COMIC #2, ίσως μέσα στο 2018. Κατά τα άλλα, μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο Η ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΒΛΑΚΩΝ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΒΙΟ, του Ευάγγελου Λεμπέση, με δική μου εικονογράφηση εξώφυλλου, από τις εκδόσεις Περίπλους (το οποίο θα αποτελέσει και πρόγραμμα θεατρικής παράστασης που σκηνοθετεί ο Σταμάτης Κραουνάκης) και παράλληλα συνεχίζω να εικονογραφώ τα διαφημιστικά σποτάκια της ΝΟΥΝΟΥ στο Youtube, να σχεδιάζω browser games για γνωστή ελληνική εταιρεία, καθώς και διάφορα άλλα μικρότερα projects.

Ποιο από τα έως τώρα δημοσιευμένα έργα σου θα πρότεινες σε κάποιον νέο αναγνώστη, προκειμένου να σε γνωρίσει σαν καλλιτέχνη;

Θα έλεγα χωρίς δεύτερη σκέψη το ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ. Είναι ένα πολύ προσωπικό comic, που δουλεύω καιρό με τον πατέρα μου, μέσα από το οποίο πιστεύω έχω εξελιχθεί σημαντικά και έχω αλλάξει τρόπο γραφής, αλλά και σχεδιαστικό στιλ. Απέχει πολύ από το κλασικό καρτουνίστικο στιλ μου, αλλά είναι μια ιστορία που ήθελα καιρό να πω και χαίρομαι που είχε και θετική ανταπόκριση από τον κόσμο.

Τέλος του χρόνου, το ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ θα κλείσει το κύκλο των εβδομαδιαίων ηλεκτρονικών δημοσιεύσεων. Όμως, αναμένεται την άνοιξη, κοντά στις μέρες του Comicdom Con Athens 2018, να εκδοθεί ως ενιαίο έργο από τις εκδόσεις WebComics. Σε αυτήν την έκδοση θα συμπεριληφθούν και τα 10 τελευταία επεισόδια, που δε θα δημοσιευθούν ηλεκτρονικά.

Προς το τέλος της κουβέντας μας, ο Νικος Καμπουρόπουλος, εκδότης της WebComics, και η υπεύθυνη του μουσείου, κυρία Διονυσία Γιακουμή, ελέγχουν αν όλα είναι έτοιμα για την προγραμματισμένη εκδήλωση με θέμα τα comics και τη σχέση τους με τις τέχνες στην Ελλάδα, με ομιλητή την Νίκο Καμπουρόπουλο. Η εκδήλωση όλως τυχαίως κινείται στο πλαίσιο της συζήτησης που μόλις προ ολίγου είχαμε με τον Νικόλα. Ο κόσμος, αν και λιγοστός λόγω του άστατου καιρού, συμμετέχει με έντονο ενδιαφέρον. Μετά το τέλος της εκδήλωσης, ο Νικόλας φεύγει για να είναι συνεπής στο ραντεβού με τους μαθητές του στο Νέο Ηράκλειο. Εγώ έμεινα να χαζέψω λίγο ακόμα την έκθεση. Ως Ζωγραφιώτης, ενημερώθηκα για άγνωστες πτυχές της ιστορίας της γειτονιάς και συνειδητοποίησα τον ιδιαίτερο, γεμάτο σεβασμό, ευαισθησία και ευγένεια τρόπο με τον οποίο ο Stef αντιμετωπίζει την ιστορία, την τέχνη και τον αναγνώστη.