Safe Area Goražde

Ιστορία

Το 1991, μετά από αρκετές δεκαετίες συνύπαρξης, το κράτος που είχε δημιουργηθεί στις αρχές του 20ου Αιώνα ως βασίλειο και στην πορεία μετεξελήχθηκε σε Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ομοσπονδία της Γιουγκοσλαβίας, και στο οποίο συμβίωναν Κροάτες, Σέρβοι, Βόσνιοι και Σλοβένοι, διαλύθηκε. Ο προ δεκαετίας θάνατος του στρατάρχη Josip Broz Tito, κλόνισε την ομοσπονδία, τα επιμέρους εθνικιστικά κινήματα φούντωσαν και μαζί με αυτά, η μισαλλοδοξία και οι αποσχιστικές τάσεις. Το 1992, ξέσπασε ο πιο αιματηρός πόλεμος που διεξήχθη στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο. Η κύρια σύγκρουση ήταν μεταξύ Βόσνιων μουσουλμάνων και Σερβοβόσνιων χριστιανών ορθόδοξων. Οι πρώτοι επιθυμούσαν την ανεξαρτησία του κρατιδίου, οι δεύτεροι την παραμονή του στην ενωμένη Γιουγκοσλαβία, υπό την ηγεσία της Σερβίας. Το Γκοράζντε ήταν, τότε, μια από τις πόλεις που ανακηρύχθηκαν από τον Ο.Η.Ε “ασφαλής και προστατευμένη περιοχή”, δεδομένου ότι στην πόλη κυριαρχούσε το μουσουλμανικό στοιχείο, πλην όμως βρισκόταν μέσα στα κατεχόμενα από τους Σέρβους εδάφη. Όμως, Η ανασφάλεια και η εξοικείωση με το σκληρό πρόσωπο του πολέμου, ήταν αυτό που πραγματικά επικρατούσε στην, υποτιθέμενη, προστατευόμενη περιοχή.

Όλα τα παραπάνω, περιγράφονται και αναλύονται στις σελίδες του SAFE AREA GORAZDE, από τον Joe Sacco, ο οποίος, ως ανταποκριτής ξένου Τύπου, είχε επισκεφθεί την πόλη, την περίοδο αυτή. Μέσα από τις προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων που ζούσαν στην πόλη πριν από τον πόλεμο, εκείνων που κατέφτασαν ως πρόσφυγες, αλλά και από τις εντυπώσεις του ίδιου του καλλιτέχνη, λαμβάνουμε μια πρώτης τάξεως ρεαλιστική αφήγηση για τον πραγματικό πόλεμο στα Βαλκάνια.

Τι Μας Άρεσε

O τρόπος με τον οποίο ο Sacco παρουσιάζει την εξέλιξη του εμφυλίου, όπως τη βίωσε τόσο ο ίδιος, όσο και από τις αφηγήσεις των ανθρώπων που μας συστήνει. Αν και ενταγμένος μέσα σε μια κοινωνία που υποφέρει τα δεινά του πολέμου, της πολιορκίας και του αποκλεισμού, καθώς ο ίδιος ανέπτυξε προσωπικές σχέσεις με τα πρόσωπα-συναφηγητές της ιστορίας του, η ανταπόκρισή του παραμένει ψύχραιμη και ρεαλιστική. Μεταφέρεται με ακρίβεια η κατάσταση που οδηγεί στην απόγνωση, ή την εκτεταμένη κυνικότητα των ανθρώπων που μαθαίνουν να ζουν με τον πόλεμο.

Ο Sacco παρουσιάζει τη δύσκολη καθημερινότητα των ανθρώπων της υποτιθέμενης μη εμπόλεμης ζώνης, με τις στερήσεις, την ανασφάλεια και το βάρος των αναμνήσεων. Ωστόσο, δεν παρασύρεται στην εύκολη δημιουργία συγκινησιακών καταστάσεων, καίτοι κάτι τέτοιο θα ήταν εύκολο, δεδομένου του υλικού που είχε να μεταφέρει. Αντιθέτως, καταφέρνει μέσα σε αυτό το κλίμα, αλλά και την προσωπική εμπλοκή, να παραμείνει πιστός στο ρόλο του ως ανταποκριτής. Μαθαίνουμε για τους ανθρώπους του Γκοράζντε, τις ιστορίες τους και το πως προσπαθούν να ανταπεξέλθουν, διατηρώντας τις ελπίδες τους για το μέλλον που θα έρθει. Η αφήγησή του εναλλάσσει τις τραγικές σκηνές του πολέμου και των επιπτώσεών του, με πιο φωτεινές στιγμές της ζωής στο Γκοράζντε, για να μας προσγειώσει ξανά, με ήπιο τρόπο, στην πραγματικότητα. Η μετάβαση από καταστάσεις σε συμπεράσματα, γίνεται με ωραίες επαγωγές και συνειρμούς.

Ταυτόχρονα, το artwork είναι όσο ρεαλιστικό χρειάζεται, ώστε να μεταφέρεται με σαφήνεια το περιβάλλον, σαν να βλέπουμε ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Την ίδια στιγμή, διατηρείται μια καρτουνίστικη εκδοχή ορισμένων προσώπων, ιδίως του ίδιου του δημιουργού, προκειμένου να γίνεται πιο ανάλαφρη η αφήγηση.

Επίσης, στο τέλος της έκδοσης, ο ίδιος ο Sacco μας εκθέτει την αξιόλογη βιβλιογραφία που μελέτησε προκειμένου να στήσει τον κόσμο του έργου του.

Τι Μας Ενόχλησε

Τα πάντα και τίποτα. Από δημιουργική άποψη, όλα είναι σωστά καμωμένα. Ίσως, μόνο το γεγονός ότι δεν μας μεταφέρεται η γνώμη και κάποιων Σερβοβόσνιων, αλλά είναι λογικό γιατί o Sacco δεν συνάντησε τέτοιους στο Γκοράζντε. Κατά τα λοιπά, όλα όσα περιγράφονται και αποτυπώνονται στο έργο, είναι άκρως ενοχλητικά. Ένας πόλεμος χωρίς έλεος, που τον κάνει ακόμη πιο ακραίο η σκέψη ότι οι άνθρωποι αυτοί συμβίωναν, υπό τις ίδιες συνθήκες, από τις αρχές του 20ου Αιώνα στο ίδιο κράτος. Η ενόχληση, δε, κλιμακώνεται, όταν αντιληφθούμε ότι οι εθνικιστές εγκληματίες πολέμου καταδικάστηκαν, τελικά, 20 χρόνια μετά τη λήξη του.

Συνολική Εκτίμηση

Το SAFE AREA GORAZDE εκδόθηκε το 2000, μερικά χρόνια μετά τα γεγονότα της περιόδου που μας μεταφέρει, ενώ το 2016, μεταφράστηκε και στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Antifa Scripta. Το 2001, του απονεμήθηκε το βραβείο Eisner, μια υποψηφιότητα για το βραβείο Harvey και οι NEW YORK TIMES το κατέταξαν ως το πιο αξιοσημείωτο βιβλίο της χρονιάς. Ωστόσο, δεν είναι τα βραβεία που καθιστούν το εν λόγω graphic novel σπουδαίο. Τα αυτοβιογραφικά comics συχνά διαθέτουν την ικανότητα να μας καλούν να ταυτιστούμε, καθώς ο ρεαλισμός τους μας συνεπαίρνει. Όμως, μέσα από αυτό το έργο/ντοκυμαντέρ, μαθαίνουμε πραγματικά την ιστορία που δεν θα διδαχθούμε ποτέ επίσημα. Ο πόλεμος δεν είναι μόνο οι μάχες και οι στρατηγοί και δεν τελειώνει με μια συνθήκη. Ο πόλεμος είναι οι ζωές που χάνονται, τόσο εκείνων που σκοτώθηκαν, όσο και αυτών που επιβίωσαν.

Ο Sacco επιχειρεί μια μελετημένη ανασκόπηση στην ιστορική πραγματικότητα, χωρίς αγκυλώσεις. Μέσα από τις συνεντεύξεις του, αλλά και τη μελέτη της ιστοριογραφίας, δεν διστάζει να λάβει, με τον τρόπο του, αντεθνικιστική θέση και να καταδείξει το ρόλο του Ο.Η.Ε. του Ν.Α.Τ.Ο, των πολιτικών και οικονομικών παιγνίων εκμετάλλευσης της δυστυχίας και της ανάγκης. Μέσα από τις εικόνες του, μας υπενθυμίζει ότι το μίσος καλλιεργείται όσο του επιτρέπουμε και όσο το συνηθίζουμε, αλλά και ότι, τελικά, τίποτε δεν κερδίζεται μέσα από ανούσιες φυλετικές/θρησκευτικές αντιπαραθέσεις. Στην πραγματικότητα, μέσω του έργου αυτού, εκτίθεται η σύγχρονη πολιτική και πολεμική πραγματικότητα.

Παράλληλες Προτάσεις

Ο ιδιαίτερος αφηγηματικός τρόπος, με τον οποίο ο Joe Saccco πετυχαίνει να παρουσιάσει την πραγματικότητα, αποτυπώνεται επίσης στα εξαιρετικά έργα του, THE FIXER, το οποίο αναφέρεται και πάλι στον πόλεμο της Βοσνίας, και PALESTINE, με ανταποκρίσεις από την Ιντιφάντα. Το δεύτερο κυκλοφορεί και στη γλώσσα μας, από τις εκδόσεις ΚΨΜ.

Παραμένοντας στα Βαλκάνια, το REGARDS FROM SERBIA του Alexander Zograf, (στα ελληνικά και πάλι από ΚΨΜ), αλλά και το λιγότερο αναγνωρισμένο MACEDONIA, των Harvey Pekar, Heather Robertson και Ed Piskor , δίνουν μια ενδιαφέρουσα οπτική, μέσα από την 9η Τέχνη, πάνω στα ιστορικά γεγονότα της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, αλλά και των μετέπειτα πολεμικών περιπετειών της περιοχής από τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ.
Μια πρόσφατη εξαιρετική παρουσίαση ενός άλλου πολέμου, με παρόμοια δημοσιογραφική οπτική, είναι το KOBANE CALLING, του Ιταλού δημιουργού Zerocalcare, που αναφέρεται στον πόλεμο στη βόρεια Συρία, τη μετανάστευση, την επέκταση του ISIS και την αντίσταση της πόλης του Kομπάνι.

Φυσικά, δεν γίνεται να μην προταθούν παράλληλα και οι κινηματογραφικές εκδοχές του πολέμου της Βοσνίας, όπως το ΤΑ ΟΜΟΡΦΑ ΧΩΡΙΑ, ΟΜΟΡΦΑ ΚΑΙΓΟΝΤΑΙ, του Srdjan Dragojevic, καθώς και το ΝΟ ΜΑΝ’S LAND του Danis Tanovic.