Συνέντευξη: Τάσος Θεοφίλου

Στο ευρύ κοινό έγινε γνωστός εξαιτίας της δικαστικής του περιπέτειας. Μιας μακράς οδύσσειας που ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2012 με την προφυλάκισή του και, παρά την αθώωσή του τον Ιούλιο του 2017, ακόμα και σήμερα εκκρεμεί, καθώς αναμένεται η έκδοση απόφασης επί της αίτησης αναίρεσης που άσκησε ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου κατά της αθωωτικής απόφασης. Όμως, ο Τάσος Θεοφίλου είναι ένας δραστήριος συγγραφέας που αγαπά το noir και το pulp. Στο blog paranoiriko αναρτώντο παλαιότερα τα διηγήματά του με πολιτική χροιά, ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια της φυλάκισής του, που διήρκησε συνολικά 5 χρόνια, εκδόθηκαν αρκετά έργα του, μεταξύ άλλων και το comic OΘΕΛΟΣ ΜΙΑ PULP ΤΡΑΓΩΔΙA. Μετά την αποφυλάκισή του συνεχίζει να γράφει και εκδίδει τις δουλειές του και πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Red ‘n’ Noir η μεταφορά σε comic του διηγήματός του, ΑΝΤΙΟ ΜΠΑΤΜΑΝ, σε συνεργασία με τον Kanellos COB.

Η κουβέντα μας, ηλεκτρονική και δια ζώσης, κύλισε με έντονη ροή και σε πολύ φιλικό κλίμα. Μιλήσαμε για τη δουλειά του, τη ζωή και τη δημιουργία μέσα στη φυλακή, την εγκληματολογία, την pop κουλτούρα, το noir, το pulp, την πολιτική που είναι έντονα παρούσα στα έργα του, τον Dostoevsky και φυσικά τα comics. Παρακάτω παρατίθενται μερικά από τα ενδιαφέροντα σημεία της κουβέντας.

Διαβάζεις comics;

Διαβάζω κατά καιρούς, χωρίς να έχω ιδιαίτερες συμπάθειες ή ιδιαίτερες αγάπες. Δεν έχω εμβαθύνει. Με ευχαριστεί όμως η ανάγνωσή τους.

Από συγγραφέας διηγημάτων, πέρασες στον χώρο των comics με τον ΟΘΕΛΟ. Η έκδοσή του έγινε κατά την περίοδο που ήσουν έγκλειστος. Πώς προέκυψε η απόφαση να εκδοθεί σε comic και πώς κατέστη εφικτή η συνεργασία με τη Χριστίνα Σηφιανού και τις εκδόσεις ΚΨΜ;

Το αρχικό κείμενο ήταν ένα διήγημα 5-6 σελίδων. Φίλοι που το είδαν πριν δημοσιευθεί σχολίασαν ότι το ύφος ίσως ταίριαζε πιο πολύ σε comic. Μέσω κοινών γνωστών, ήρθα σε επαφή με την Χριστίνα Σηφιανού, η οποία είχε ήδη κάνει κάποιες αυτοεκδόσεις, όπως το ROTTEN CITIES, και είχε συμμετέχει επίσης σε κάποιες συλλογικές δουλειές, όπως το SPUNK και το APEBOT. Της άρεσε το κείμενο και μου έστειλε δείγματα, τα οποία με ενθουσίασαν και αποφασίσαμε να προχωρήσουμε.

Η συνεργασία ξεκίνησε όταν ήμουν στον Δομοκό το 2014 και διήρκησε τρία χρόνια. Μιλούσαμε τις Κυριακές στο τηλέφωνο και συνεννοούμασταν πώς θα γίνει. Παράλληλα, μου έστελνε τις σελίδες ταχυδρομικά, έκανα τις σημειώσεις μου και ξανά πίσω. Όσο ήμουν στο Δομοκό ήταν αρκετά δύσκολο. Αργότερα, στον Κορυδαλλό, ήταν πιο εύκολη η επικοινωνία. Και πάλι, όμως, είναι άλλο να έχεις άμεση επικοινωνία.

Επίσης, δεν ήταν εύκολη η διασκευή σε σενάριο. Εγώ δεν είχα σχετική εμπειρία. Η Χριστίνα μου είχε πει από την αρχή ότι πρέπει να το προσαρμόσω, δεν ήθελε όμως να πιέσει λόγω της κατάστασης, αποφεύγοντας να επιμένει στις αρχικές εύστοχες επισημάνσεις της, κι έτσι έμειναν κάποια λαθάκια. Εντάξει, σαν πρώτη προσπάθεια νομίζω επιτρέπεται. Υπήρχε και κούραση μέσα-έξω τα κείμενα, ξανά και ξανά διορθώσεις, ήθελα να βγει σε κάποια φάση. Τελικά έπρεπε να ακούσω περισσότερο τη Χριστίνα.

Όσο για την συνεργασία με τις εκδόσεις ΚΨΜ, προέκυψε πάλι μέσω κοινών γνωστών με αφορμή την έκδοση του βιβλίου μου 32 ΒΗΜΑΤΑ, τον Οκτώβρη του 2015. Και, φυσικά, έχει σημασία να επισημάνω ότι με στήριξαν σε μια περίοδο που ακόμα τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα για εμένα.

Ο ΟΘΕΛΟΣ δεν ήταν η μόνη δουλειά σου που εκδόθηκε όσο ήσουν κρατούμενος. Ήταν ωστόσο το πρώτο comic. Δεδομένης της κατάστασης του εγκλεισμού και των στερήσεων που επιφέρει, πόσο εύκολη μπορεί να είναι η δημιουργική διαδικασία; Πώς είναι δυνατό να καταφέρεις να μιλήσεις για κάτι διαφορετικό από αυτό που βιώνεις στην φυλακή;

Υπάρχει, νομίζω, η αντίληψη ότι στην φυλακή ο κρατούμενος έχει πολύ ελεύθερο χρόνο, άρα μπορεί να είναι και όσο δημιουργικός θέλει. Δεν είναι εύκολο. Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα δημιουργικό στην πραγματικότητα. Εγώ είμαι από τη φύση μου πολύ τεμπέλης, αλλά μέσα στη φυλακή λειτούργησα λίγο αντίστροφα, με την έννοια ότι έπρεπε να αντισταθώ σε μια επιβεβλημένη απραγία, οπότε υπήρξε κίνητρο να κάνω πραγματάκια όσο μπορούσα. Βρέθηκα σε έναν κόσμο αόρατο από τον πολύ κόσμο και το είδα και σαν ευκαιρία να τον κάνω ορατό. Ούτως ή άλλως, από πριν είχα αρχίσει να ασχολούμαι ερασιτεχνικά με την κοινωνιολογική εκδοχή της εγκληματολογίας, οπότε είχα κάποια εργαλεία στα χέρια μου για να το αναλύσω κάπως. Ήθελα να αντιστρέψω την κατάσταση και να κάνω την εμπειρία της φυλάκισής μου να λειτουργήσει όσο γίνεται θετικά.

Για να γράψω, ξυπνούσα 6 η ώρα, πριν ανοίξει η φυλακή στις 8, για να έχει ησυχία και να μπορέσω να γράψω ένα διωράκι, πριν αρχίσουν να σηκώνονται οι συγκελίτες, πριν αρχίσει η βαβούρα. Δεν καταλαβαίνουν (οι συγκρατούμενοι) την ανάγκη για ηρεμία και προσωπικό χρόνο. Θα σε διακόψουν κάθε δυο λεπτά για οποιονδήποτε λόγο, από μια τράκα τσιγάρου ή καφέ ή ενός κρεμμυδιού για μαγείρεμα. Υπάρχει φασαρία συνεχώς, από το τάβλι που θέλει να παίξει ο συγκελίτης ή την τηλεόραση που θέλει να δει. Σκέψου, ότι σε ένα κελί δύο επί τέσσερα μπορεί να ζουν τρεις ή και τέσσερεις άνθρωποι.

Να διαβάσεις δεν μπορείς σχεδόν ποτέ! Όταν (οι συγκρατούμενοι) σε βλέπουν να διαβάζεις είναι το χειρότερο. Νομίζουν ότι, για να έχεις φτάσει σε αυτό το ακραίο σημείο, να διαβάζεις, είσαι εντελώς απελπισμένος και έρχονται και σου μιλάνε παραπάνω για να σου κάνουν παρέα! Είναι και πολύ χαμηλό το μορφωτικό επίπεδο. Στην αρχή, τα βιβλία που δεν ήθελα τα άφηνα, μπας και τα διαβάσει κανείς. Μετά από λίγο καιρό, έβλεπα τις σελίδες τους σκισμένες και πάνω τους γραμμένες τις παραγγελίες της καντίνας!

Επίσης, δεν υπάρχει πρόσβαση σε υπολογιστή. Όλα γίνονται χειρόγραφα και μέχρι ένα κείμενο να φτάσει στην τελική του μορφή, για να το διαβάσει κάποιος έξω, πρέπει να γραφτεί και να ξαναγραφτεί ατελείωτες φορές. Έπειτα, πρέπει να βρεις κάποιον φίλο που θα φιλοτιμηθεί να το δακτυλογραφήσει.

Υπάρχει και το ζήτημα των ερεθισμάτων. Δεδομένου ότι ο κόσμος του περιθωρίου και της παραβατικής οικονομίας, καθώς και η λειτουργία που επιτελεί στην κοινωνία η φυλακή, μου προκαλούσε το ενδιαφέρον και την περιέργεια, υπήρξε έμπνευση και ένα επιπλέον κίνητρο για να γράφω. Στον ΟΘΕΛΟ υπάρχουν υπαρκτά πρόσωπα που γνώρισα ή και ατάκες που άκουσα μέσα στη φυλακή.

Ωστόσο, ο λόγος που και τα πέντε χρόνια δεν έγραψα κάτι που να μην είναι σχετικό με την φυλακή ή με το υποκείμενο της, έχει να κάνει και με την πρακτική αδυναμία να περιγράψω, με το είδος της ακρίβειας που απαιτείται, μια ιστορία σχετικά με την ζωή έξω. Είχα χάσει την αίσθηση σε μεγάλο βαθμό. Η μνήμη σίγουρα δεν ξεθωριάζει τόσο εύκολα, όμως μου ήταν αδύνατο να περιγράψω με λεπτομέρειες σκηνές από την καθημερινότητα των ανθρώπων έξω από τη φυλακή.

Ο ΟΘΕΛΟΣ στηρίχθηκε σε δυο ιστορίες που είχα γράψει από πριν. Η πρώτη ήταν ένα διήγημα, με εμβόλιμα άρθρα, που βασίστηκε σε πραγματικό γεγονός, τη δολοφονία ενός περαστικού Αλβανού υδραυλικού από μπάτσους, σε μια συμπλοκή παρανόμων στο Βύρωνα. Η άλλη ήταν μια προσπάθεια μεταφοράς του ΟΘΕΛΟΥ σε μοντέρνα εκδοχή. Τα είχα χάσει με τη σύλληψη και τα βρήκα μετά από καιρό στη φυλακή. Δε μου άρεσαν όταν τα ξαναδιάβασα, πήρα τα καλύτερα σημεία, μαζί με πράγματα που είχα γράψει μέσα έκανα μια σύνθεση.

Πρόσφατα μεταφέρθηκε σε comic το ΑΝΤΙΟ ΜΠΑΤΜΑΝ. Αυτή η νέα συνεργασία με τον Kanellos C.O.B. πώς προέκυψε; Πώς ήταν αυτή η δεύτερη εμπειρία σε καθεστώς ελευθερίας πλέον σε σχέση με την πρώτη;

Τον Κανέλλο δεν τον έχω ακόμα γνωρίσει προσωπικά και δεν έχουμε μιλήσει καν στο τηλέφωνο. Με βρήκε μέσω Facebook, όσο ήμουν ακόμα κρατούμενος στις φυλακές Κορυδαλλού. Εκεί τον τελευταίο ενάμιση χρόνο είχα – παράτυπα, φυσικά, αφού κανονικά απαγορεύεται – κινητό, άρα και πρόσβαση σε social media και internet. Μου έστειλε το έργο έτοιμο σε mail. Το σενάριο το προσάρμοσε αυτός. Είχε κάνει κάποιες προσθήκες και τα υπόλοιπα ήταν εξ ολοκλήρου από το διήγημα. Το ΑΝΤΙΟ ΜΠΑΤΜΑΝ είναι το πρώτο διήγημα που έχω γράψει και είναι άτσαλο πολύ, έχει πολλά λάθη. Σαν τρόπος γραφής, όταν το ξαναδιάβασα, δε μου φαινόταν ωραίο. Τα ξανάβλεπα μαζί με τις εικόνες και δεν μου καθότανε. Οπότε, βρήκα και την ευκαιρία να το ρετουσάρω, κρατώντας όμως τόσο την ουσία σε σχέση με το αρχικό κείμενο όσο και τις βασικές γραμμές της διασκευής, όπως την πρότεινε ο Κανέλλος. Δεδομένου ότι βρίσκεται μονίμως στο εξωτερικό, στην Γαλλία όταν ξεκίνησε η συνεργασία μας, και στον Καναδά τώρα, η συνεννόησή μας μέχρι την έκδοση γινόταν μέσω mail και ήταν επίσης αρκετά χρονοβόρα.

Το ΑΝΤΙΟ ΜΠΑΤΜΑΝ είναι μια αποδόμηση του σύμπαντος του ήρωα και ταυτόχρονα μια μεταφορά στον κόσμο του αναγνώστη. Στο παρελθόν, υπήρξαν πολλά έργα που βασίστηκαν στην αποδόμηση του συγκεκριμένου χαρακτήρα, σε comics και κινηματογράφο. Αν και η δική σου έχει ξεκάθαρη πολιτική τοποθέτηση, ποια από τις προηγούμενες είναι εκείνη που σε επηρέασε πιο πολύ να σκεφτείς μια τέτοια ιστορία;

Αφορμή ήταν περισσότερο οι δυο πρώτες ταινίες της τριλογίας του Νolan. Συζητώντας γύρω από αυτές, οδηγήθηκα σε κάποια συμπεράσματα, που μου φάνηκε ότι θα είχε ενδιαφέρον να καταγράψω ή να τα αποτυπώσω με αυτόν τον τρόπο.

Γνώμη μου είναι ότι κανένας ήρωας, χάρτινος ή μη, δεν είναι αθώος. Η pop κουλτούρα είναι ένας βασικός τομέας, όπου καταγράφονται, αντανακλώνται και κυρίως επιβάλλονται οι κοινωνικές πεποιθήσεις ή αλλιώς σύμφωνα με τον μελετητή των comics, Jason Dittmer “η pop κουλτούρα οδηγεί σε εσωτερίκευση των μυθικών και συμβολικών χαρακτηριστικών της εθνικής ταυτότητας”.

Όλοι οι υπερήρωες λειτουργούν ως πρότυπα, εξυπηρετώντας συγκεκριμένους προπαγανδιστικούς σκοπούς. Ο Batman ως προϊόν της pop κουλτούρας προφανώς εξυπηρετεί μια εκδοχή αντεγκληματικής πολιτικής. Συγκριμένα, εξυπηρετεί την ακροδεξιάς υφής αντεγκληματική ρητορική. Στην πραγματικότητα, ενσαρκώνει έναν παρακρατικό μηχανισμό που αναλαμβάνει την διαχείριση της παραβατικότητας στο πλαίσιο του δικαιώματος αυτοδικίας, που διεκδικεί η αστική τάξη για τον εαυτό της. Κατά αυτήν την μετα-μεσαιωνική ρητορική, η αστυνομία είναι ανίκανη, καθώς δεσμεύεται από παράλογους νόμους, που προστατεύουν τους αδίστακτους εγκληματίες. Δηλαδή, επειδή η ασυδοσία της αστυνομίας ελέγχεται έστω και σε επίπεδο διακηρύξεων από ορισμένες νομικές εγγυήσεις.

Ωστόσο, αν κάτι μας συγκινεί στον Batman είναι το περιβάλλον του, γιατί αρεσκόμαστε στην αποδόμηση του;

Θέλω να είμαι ξεκάθαρος. Δεν έχω κάτι προσωπικό ούτε με τον Batman ούτε με τον κύριο Wayne. Το πρόβλημα μου είναι πολιτικό. Ο Batman, όπως και όλοι οι υπερήρωες είναι με έναν τρόπο κομμάτια της λαϊκής φαντασίας. Είναι αλήθεια ότι παράγονται και επιβάλλονται από τα πάνω, όμως, τα καταναλώνουν οι από τα κάτω, κάνοντας τα κομμάτι του λαϊκού πολιτισμού. Με αυτήν την έννοια δεν μπορούμε να μιλάμε για αποδόμηση, αλλά για μπόλιασμα των μύθων τους με το αφήγημα των από τα κάτω στους οποίους και απευθύνονται. Με τον ίδιο τρόπο θα έλεγε κανείς που συνέβαινε πάντα.

Ο Προμηθέας που έδωσε την γνώση και την φωτιά στον λαό τιμωρήθηκε, συμβολικά, αλλά πολύ σκληρά από την τάξη των αριστοκρατών, όσο αυτή ήταν στα πράγματα. Τον δέσανε σε μια πέτρα και ένα γεράκι του έτρωγε κάθε μέρα τα σπλάχνα. Απελευθερώθηκε όμως από τους Δημοκρατικούς Αθηναίους και συγκεκριμένα από τον Αισχύλο. Μάλιστα, δημόσια στην σκηνή του θεάτρου.

Ο Άγιος Γεώργιος από την άλλη, για να πάρουμε και ένα παράδειγμα από την χριστιανική παράδοση, που είναι ένας αριστοκράτης άγιος, μέσα από την λαϊκή θρησκευτικότητα μετουσιώθηκε σε έναν λαϊκό άγιο. “Των φτωχών προστάτης και των φυλακισμένων ελευθερωτής”, σύμφωνα με το απολυτίκιο του.

Επομένως, δεν ξέρω αν μπορούμε να μιλάμε για αποδόμηση ή για διαλεκτική σύνθεση. Οι Τιτάνες, οι Ήρωες, οι Άγιοι και οι Υπερήρωες ανήκουν τόσο σε εμάς τους από τα κάτω όσο και στην εξουσία. Έχουμε δικαίωμα να έχουμε λόγο στην διαμόρφωση των ζωών τους και των μύθων που τις συνοδεύουν.

Πρόσφατα πήρες μια συνέντευξη από τον Σπύρο Δερβενιώτη με αφορμή το SHARK NATION, ένα βαθιά πολιτικό comic. Αυτού του περιεχομένου τα comics, όπως είναι και εκείνα τα οποία βασίστηκαν στις ιστορίες σου, πιστεύεις ότι έχουν μέλλον στο Μέσο;

Φυσικά και θεωρώ ότι τα comics είναι κατ’ εξοχήν μέσo πολιτικής έκφρασης, όπως συγχρόνως είναι και μέσο πολιτικής προπαγάνδας που χρησιμοποιεί η εξουσία. Αν μιλάμε για καλλιτεχνικό έργο, όπου γίνεται ολοφάνερη προπαγάνδα, πιθανόν δεν θα έχει ανταπόκριση. Νομίζω ότι το κοινό που ασχολείται με τα comics πιο ειδικά και όχι μόνο με το mainstream, έχει αρκετά ανεπτυγμένο το κριτήριο και το πολιτικό και το κοινωνικό.

O ΟΘΕΛΟΣ κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΚΨΜ, το ΑΝΤΙΟ ΜΠΑΤΜΑΝ από τις συνεργατικές εκδόσεις Red ‘n’ Noir. Θα δοκίμαζες να πειραματιστείς και με κάποια αυτοέκδοση;

Με μια διασταλτική έννοια του όρου, το ΑΝΤΙΟ ΜΠΑΤΜΑΝ είναι αυτοέκδοση, καθώς συμμετέχω στις εκδόσεις Red n’ Noir…

Τα comics που συνυπογράφεις αποτελούν στην ουσία μεταφορές από διηγήματα. Σκέφτηκες ποτέ να γράψεις εξ αρχής σενάριο για comic; Πρόκειται να το κάνεις στο μέλλον; Τι άλλο να περιμένουμε με την υπογραφή σου στη σκηνή;

Αυτή την περίοδο ετοιμάζουμε με την Χριστίνα Σηφιανού μια καινούργια δουλειά. Πιο οργανωμένα και με κείμενο που έχει φτιαχτεί με την προοπτική να γίνει comic. Είναι πάλι μια αστυνομική ιστορία και ελπίζω μέχρι τον Σεπτέμβρη να έχει εκδοθεί.

Θα μετέφερες με κάποιο τρόπο την ιστορία σου σε διήγημα ή comic;

Δεν θα έκανα την ιστορία μου διήγημα. Η εμπειρία της φυλακής ωστόσο μου έχει δώσει μια μεγάλη δεξαμενή από όπου μπορώ να αντλώ υλικό.

Ποιές είναι οι επιρροές σου από την 9η Τέχνη;
Η αλήθεια είναι ότι όποτε γράφω, είτε κάποιο comic είτε κάποιο διήγημα, στο μυαλό μου παίζει πολύ το ύφος και ο ρυθμός του Frank Miller στο SIN CITY. Όμως επίσης παίζει πολύ και του James Ellroy στο AMERICAN TABLOID, το οποίο όμως δεν είναι comic.