Ο Joker, Η Marvel Και Το Μέλλον...

Το Φαινόμενο Joker

Δε χωράει αμφιβολία. Το JOKER είναι το γεγονός της χρονιάς στον χώρο των comics adaptations. Μια επιτυχία που αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αξία, αν σκεφτεί κανείς ότι είχε να ανταγωνιστεί, αφενός το AVENGERS: ENDGAME, την κατάληξη δηλαδή δέκα χρόνων του MCU, και αφετέρου τον τεράστιο όγκο των κινηματογραφικών και τηλεοπτικών μεταφορών βασισμένων σε comics, που κατακλύζουν τη μικρή και τη μεγάλη οθόνη.

Όμως, το JOKER ξεφεύγει κατά πολύ από τα στενά όρια των comics adaptations και έχει ήδη αφήσει το σημάδι του στην Έβδομη Τέχνη γενικότερα, κερδίζοντας σημαντικά βραβεία όπως τον Χρυσό Λέοντα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, γνωρίζοντας την αποθέωση από κοινό και κριτικούς (με ιδιαίτερη μνεία στη σκηνοθεσία, τη φωτογραφία, τη μουσική επένδυση και τη συγκλονιστική ερμηνεία του Joaquin Phoenix) και σπάζοντας πολλά ρεκόρ εισιτηρίων, τόσο διεθνώς, όσο και στη χώρα μας. Όλα αυτά από το πουθενά, αφού σχεδόν κανείς δεν ήξερε τι να περιμένει από αυτή την ταινία, όταν είχαμε τις πρώτες εικόνες, αλλά ακόμη και αργότερα.

Φυσικά, δεν έλειψαν και οι αρνητικές αντιδράσεις, όπως η προσπάθεια από πολλά – κυρίως αμερικανικά – Μέσα, να κατηγορήσουν την ταινία (πολλές φορές πριν καν τη δουν) ότι υποκινεί και ηρωοποιεί τη βία, καλώντας ακόμα και σε μποϊκοτάζ της. Επίσης, δεν είναι αμελητέα η μερίδα των κριτικών που “έθαψαν” την ταινία, με εμφανή την εμπάθειά τους, η οποία πήγαζε, μάλλον, από πολιτικά κίνητρα, κάτι που, κατά την ταπεινή μου άποψη, σε καμία των περιπτώσεων δεν δικαιολογείται από το περιεχόμενο της ταινίας. Προφανώς και σε κάποιον μπορεί να μην αρέσει μια ταινία που από πολλούς να θεωρείται κορυφαία. Ξέρω ανθρώπους που δεν τους αρέσει το PULP FICTION, το οποίο λατρεύω, ενώ προσωπικά δεν μου άρεσε το THE BIG LEBOWSKI, το οποίο έχει φανατικό κοινό. Απλά, στην περίπτωση του JOKER, θεωρώ ότι πολλές αρνητικές κριτικές δεν είναι καλόπιστες.

Παρ’ όλα αυτά, αν με ρωτούσε κάποιος ποια θεωρώ τη μεγαλύτερη επιτυχία του JOKER, δεν θα έλεγα ούτε την καλλιτεχνική, ούτε την εμπορική, κι ας είναι και οι δύο πολύ σημαντικές. Η μεγαλύτερη επιτυχία του JOKER είναι ότι κατάφερε να δημιουργήσει τόσες συζητήσεις, τέτοια αρθρογραφία και να προκαλέσει τόσο ντόρο, όσο ελάχιστες ταινίες τα τελευταία χρόνια. Πραγματικά, δυσκολεύομαι να θυμηθώ πότε ήταν η τελευταία φορά που συνέβη κάτι παρόμοιο. Το JOKER ήρθε να ταράξει τα κινηματογραφικά και κομιξικά νερά, όχι σαν βότσαλο, αλλά σαν πυρηνική βόμβα.

Η πιο συνηθισμένη ερώτηση τον τελευταίο καιρό είναι το “είδες το JOKER;”, και το εκπληκτικό είναι ότι τις περισσότερες φορές δεν είχαμε να κάνουμε με ανθρώπους των comics, που, λογικό είναι, να ενδιαφέρονται περισσότερο λόγω αντικειμένου. Αν το να πηγαίνω σε ένα multiplex και να βλέπω πως οι μισές αφίσες αφορούν ταινίες βασισμένες σε comics με κάνει μια φορά υπερήφανο, το JOKER με έκανε δέκα.

Φίλοι μου, που δεν έχουν καμία επαφή με τα comics, συνάδελφοι στο διπλανό γραφείο, ο σινεφίλ οδοντίατρος μου, όλοι μιλούν για το JOKER και, αν όχι όλοι, η συντριπτική τους πλειοψηφία το αποθεώνει. Η ερμηνεία του Phoenix βάζει παρακαταθήκη ως μια από τις συγκλονιστικότερες όλων των εποχών, η ταινία κριτικάρει τους πάντες και τα πάντα και ο καθένας θέλει να δώσει τη δική του ερμηνεία για τα νοήματά της. Άνθρωποι διψασμένοι για να μιλήσουν και να διαβάσουν. Ένα από τα συνηθέστερα πράγματα που άκουσα ήταν κάτι του στιλ “είδα χθες την ταινία και ακόμη τη σκέφτομαι”. Προσωπικά, αυτό το θεωρώ το μεγαλύτερο παράσημο για μια ταινία, ένα βιβλίο, ένα comic, ή οποιοδήποτε πνευματικό προϊόν.

Πραγματικά, μετά το JOKER, σκέφτομαι τις συζητήσεις για το αν το LOGAN άξιζε να προταθεί για Όσκαρ καλύτερης ταινίας, ή αν ο Robert Downy Jr. (του οποίου την ερμηνεία στο πρώτο IRON MAN, θεωρώ μία από τις κορυφαίες στον κόσμο των comic book ταινιών) θα έπρεπε να προταθεί για κάποιο Όσκαρ ανδρικού ρόλου, και μου φαίνονται σχεδόν αστείες. Το JOKER άλλαξε όλους τους κανόνες του παιχνιδιού. Λέτε να επηρεάσει και τον μεγαλύτερο ογκόλιθο των comics media των τελευταίων ετών;

MCU: Ένας Εφήμερος Γίγαντας

“Αν ήμουν η Marvel, θα ντρεπόμουν να ξαναβγάλω ταινία.” Αυτή η ατάκα του Δημήτρη Κανέλλη στα social media, σχολιάζοντας το JOKER, την οποία χρησιμοποίησα κι εγώ με τη σειρά μου (του στιλ “ωραίο, το κλέβω”), ήταν ένα από τα πιο πετυχημένα πράγματα που διάβασα αναφορικά με την ταινία. Και μπορεί, εύλογα, αυτή η ατάκα να θεωρηθεί υπερβολική και προβοκατόρικη (είναι δύσκολο να ντραπεί κάποιος που μόλις έσπασε το ρεκόρ εισπράξεων όλων των εποχών, έστω και μη λαμβάνοντας υπ’ όψη τον πληθωρισμό), δεν παύει, όμως, να κρύβει μια μεγάλη αλήθεια. Ότι παρά το τεράστιο επίτευγμα του MCU ως παραγωγή, και τη δημιουργία άνω των είκοσι ταινιών, κάποιες εκ των οποίων είναι πραγματικά πολύ καλές, δεν κατάφερε, σε καμία περίπτωση, να δημιουργήσει αυτά τα συναισθήματα στο κοινό, προσφέροντας ένα έργο που να έχει όλα τα φόντα να μείνει στην Ιστορία. Και αυτό δεν το γράφω για να πικάρω τη Marvel ως DC fanboy (που είμαι). Πραγματικά εύχομαι να το είχε κάνει. Υπάρχει, όμως, ένας συγκεκριμένος λόγος που δυσκολεύει, αν δεν κάνει αδύνατη, την προσπάθεια να μας δώσουν έναν αντίστοιχο JOKER τα Marvel Studios και δεν έχει να κάνει ούτε με το σενάριο, ούτε με τη σκηνοθεσία, ούτε με τις ερμηνείες.

Σε περσινό άρθρο μου, είχα επισημάνει κάποια από τα “αμαρτήματα” του MCU. Ένα από αυτά είναι η εμμονή με το shared universe. Αντιγράφοντας τα comics της, η Marvel έχει διαλέξει το εφήμερο αντί του κλασικού. Μπορεί η δημιουργία του Marvel Universe και της αλληλένδετης αφήγησης όλων των τίτλων, να έχει καταγραφεί στη συλλογική συνείδηση ως ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα στην Ιστορία των comics, εμποδίζει, όμως, την παραγωγή μεμονωμένων έργων που γίνονται κλασικά, όπως τα WATCHMEN και DARK KNIGHT RETURNS. Κατ’ αντιστοιχία, η δημιουργία του MCU βάζει στο τριπάκι το κοινό να περιμένει το επόμενο κεφάλαιο μιας ευρύτερης ιστορίας, αλλά υποβιβάζει την αξία κάθε ταινίας ξεχωριστά.

Αυτό συμβαίνει, μοιραία, αφού κάθε νέα ταινία θα πρέπει να λειτουργεί ως ένα κομμάτι ενός όλο και πιο πολύπλοκου παζλ. Θα πρέπει να ασχολείται με τις συνέπειες των προηγουμένων και να προετοιμάζει τη σκηνή για τις επόμενες. Και φυσικά, θα προϋποθέτει ο θεατής να έχει δει όλες – σχεδόν – τις υπόλοιπες ταινίες, για να είναι πλήρως ενημερωμένος και να πιάνει όλες τις αναφορές. Ποιός σινεφίλ, ή ακόμη και fan των action movies, μετά από τριάντα χρόνια, θα κάτσει να δει όλα τα AVENGERS και θα έχει μια “πλήρη κινηματογραφική εμπειρία”; Ή ακόμα χειρότερα, όλα τα CAPTAIN AMERICA.

Σκεφτείτε, λοιπόν, να ήταν αναγκασμένο το JOKER να κολλήσει με το υπόλοιπο DC Extended Universe. Ακόμα και με τους ίδιους συντελεστές και την ίδια πλοκή, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα μπορούσε να έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Το ύφος θα ήταν αναγκαστικά προσαρμοσμένο, σε ένα βαθμό τουλάχιστον, σε αυτό των υπόλοιπων ταινιών, ενώ και η δομή θα έπρεπε να είναι διαμορφωμένη με τέτοιον τρόπο, ώστε να συνδέεται με τις προηγούμενες και τις επόμενες ταινίες. Έτσι, η ταινία θα ήταν δέσμια κάποιου Kevin Feige (στο καλό σενάριο), ή Zack Snyder (στο κακό). Όπως και να ‘χει, θα χανόταν η μοναδικότητα του έργου και η δυνατότητα να γίνει κλασικό.

Στο ίδιο, όμως, άρθρο αναφέρομαι και σε ακόμα ένα έμμεσο “αμάρτημα” του MCU, τις συνέπειες του οποίου είδαμε σε πολλά σχόλια και κριτικές για το JOKER.

Η Σνομπαρία Στην Εξουσία

Ανέφερα, λοιπόν, τότε σχετικά με τις ταινίες του MCU:

“…διαβάζοντας αρκετά reviews μαζεμένα. Διαπίστωσα, λοιπόν, μια συνήθη θετική, επαναλαμβάνω θετική, κριτική. Ότι η ταινία δεν παίρνει τον εαυτό της στα σοβαρά. Σαν να λένε: “έλα, μωρέ, μικυμάου και ήρωες με κολάν είναι, για παιδάκια και χαβαλέ”. Αν και συμφωνώ ότι αυτές οι ταινίες πρέπει να είναι (και) για παιδιά, πιστεύω ότι ένα μέρος της κινηματογραφικής κοινότητας επιβραβεύει, τρόπον τινά, το γεγονός ότι οι ταινίες του MCU δεν φαίνεται να έχουν κάποια παραπάνω καλλιτεχνική φιλοδοξία, ως προς το να μας δώσουν κάτι που χρειάζεται περισσότερο προβληματισμό. Κάτι που βρίσκω πολύ προσβλητικό και για το Μέσο των comics και για το είδος των υπερηρωικών comics”.

Ούτε όνειρο να το έβλεπα. Πολλές ήταν οι φορές που διάβασα σχόλια και κριτικές για το JOKER και το ζουμί των οποίων ήταν “πώς τολμάει μια ταινία βασισμένη σε comics να φιλοδοξεί να είναι κάτι που θα το πάρουμε στα σοβαρά και θα μας προβληματίσει;”, ή κάτι του στιλ “το βρήκα καλό το JOKER μην είστε τόσο αυστηροί – άλλωστε μιλάμε για ταινία βασισμένη σε comics”.

Ως άνθρωπος που αγαπάει τα comics, βρίσκω πολύ προσβλητικά τέτοια σχόλια και εξοργίζομαι όταν αντιμετωπίζονται τα comics adaptations ως είδος και ως ταυτόσημο των υπερηρώων (είδος το οποίο λατρεύω), αλλά και όταν κάποιοι θεωρούν ότι έργα βασισμένα σε υπερήρωες, δεν είναι δυνατόν να μας δώσουν κάτι παραπάνω από ένα εύπεπτο δίωρο, που θα το ξεχάσουμε με το που βγούμε από την κινηματογραφική αίθουσα.

Το Μέλλον

Μετά από όλα αυτά, το ερώτημα που – εύλογα – θα απασχολήσει αρκετούς, είναι το πώς θα επηρεάσει το JOKER τον κινηματογράφο, και δη τις μεταφορές από comics, τα προσεχή χρόνια. Γιατί δεν νομίζω να αμφιβάλλει κανείς ότι θα υπάρξει “πριν” και “μετά JOKER” εποχή. Επειδή είμαστε στο Comicdom και όχι στο περιοδικό ΣΙΝΕΜΑ, θα περιοριστώ μόνο στις κινηματογραφικές μεταφορές των comics.

Στο θετικό σενάριο, τα studios θα αποκτήσουν ένα ισχυρότερο κίνητρο να πειραματιστούν και με άλλου είδους ταινίες, ακόμα και αν η αφετηρία είναι τα υπερηρωικά comics. Επίσης, ελπίζω να δούμε περισσότερες μεμονωμένες προσπάθειες να συνυπάρχουν με τα shared universes, τόσο από τη DC, όσο και από τη Marvel.

Στο αρνητικό σενάριο, που συνήθως είναι και το επικρατέστερο, φοβάμαι μήπως έχουμε μια επανάληψη της κληρονομιάς που άφησαν στα comics τα WATCHMEN και DARK KNIGHT RETURNS, και πλακώσει η μαύρη μαυρίλα και το “δήθεν” ως αυτοσκοπός.

Όσον αφορά στην πιθανότητα ενός sequel του JOKER, η ενστικτώδης απάντηση μου είναι αρνητική. Πιστεύω ότι αυτή η ταινία προσέφερε και με το παραπάνω αυτά που είχε να προσφέρει, και ένα sequel, με ή χωρίς Batman, μπορεί να χαλάσει τη μοναδικότητα του έργου. Από την άλλη, βέβαια, δεν σας κρύβω ότι σκέφτομαι ότι μπορεί οι συντελεστές αυτού του αριστουργήματος να μας εκπλήξουν ξανά θετικά.

Το πολύ θετικό, πάντως, είναι ότι το JOKER ήρθε σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή. Με μια υπερπληθώρα παραγωγών και έναν μεγάλο κύκλο του MCU να κλείνει, με το AVENGERS: ENDGAME, δεν είναι λίγοι αυτοί που, αρκετά δικαιολογημένα, ανησυχούσαν ότι η αρχή της πτώσης για τις μεταφορές comics στο σινεμά, μετά από μια πολύ ανοδική πορεία, ήταν κοντά. Το JOKER δίνει μια νέα πνοή και ανοίγει νέους δρόμους. Το πού θα πάμε δεν μπορεί να το πει κανείς με σιγουριά. Μπορεί το JOKER να αποδειχθεί η σπίθα για κάτι καινούριο, ή το κύκνειο άσμα μιας εποχής. Το μέλλον θα δέιξει.

Άλλωστε… that’s life!