Προσφυγικές Ιστορίες Και Comics

Οι περισσότερες ιστορίες, από τις απαρχές τους ως και σήμερα, έχουν ως θέμα τους ένα ταξίδι. Κάποιος ή κάποιοι, συχνά οι πρωταγωνιστές, ξεκινούν από έναν τόπο για να πορευθούν σε άλλους, οι οποίο επιδρούν στην προσωπικότητα των χαρακτήρων και συχνά στο τέλος, όπου κι αν καταλήξουν, έχουν πια αλλάξει και δεν είναι τα ίδια άτομα που ήταν όταν ξεκίνησε η ιστορία. Κάποιοι θεωρητικοί της λογοτεχνίας και της προφορικής παράδοσης επιχείρησαν να κωδικοποιήσουν αυτό το επαναλαμβανόμενο στοιχείο των ιστοριών, ονομάζοντάς το “το ταξίδι του ήρωα”, αγγλιστί “a hero’s journey”. Όσο οι ιστορίες εξελίσσονται και προσαρμόζονται σε κάθε εποχή, τόσο μπορεί να αλλάξει τόσο το ταξίδι όσο και οι ήρωες. Σε πολλές ιστορίες της εποχής μας οι πρωταγωνιστές δεν επιδίδονται καν σε ηρωικές πράξεις, καθώς εστιάζουν σε μια βασική ανθρώπινη ανάγκη, την επιβίωση τους.

Υπάρχει μια στενή σχέση μεταξύ των ιστοριών των προσφύγων και του Μέσου των comics. Tην εντοπίζουμε, φυσικά, στην ιστορία του πρώτου δημοφιλούς υπερήρωα, μετανάστη από έναν νεκρό πλανήτη. Διαφαίνεται τόσο σε comics με αυτοβιογραφικό στοιχείο, όσο και σε αυτά των υπερηρώων και των εξωπραγματικών ταξιδιών στο διάστημα. Ειδικοί και στοχαστές έχουν επισημάνει ότι το comic, ως Μέσο, ευνοεί τις πλοκές που ασχολούνται με ταξίδια, είτε στον έξω κόσμο είτε στις σκέψεις και τις φαντασιώσεις των ανθρώπων, οπότε δεν πρέπει να εκπλήσσουν οι προσπάθειες, εν μέσω τεράστιων μεταναστευτικών κρίσεων, να αναδειχθούν οι ιστορίες αυτών που διασχίζουν θάλασσες, βουνά, δάση και άγνωστες πόλεις, σε αναζήτηση ενός καλύτερου αύριο, ξεριζωμένοι από τους τόπους κατοικίας τους.

Ειδικότερα στις δύο τελευταίες δεκαετίες που μας πέρασαν, έγιναν αρκετές προσπάθειες από καλλιτέχνες, πρόσφυγες και μη, ανάδειξης των περιπετειών μιας πληθώρας ανθρώπων από διαφορετικές χώρες, προσφέροντας οπτικές που διέφεραν από την εδραιωμένη Δυτικού τύπου ματιά, που μέχρι τότε είχε εδραιωθεί στο θέμα της μετανάστευσης. Έργα όπως το σπουδαίο PERSEPOLIS και το πιο πρόσφατο ARAB OF THE FUTURE, επέτρεψαν στο Δυτικό κοινό να έρθει σε επαφή με τον Μουσουλμανικό κόσμο – αντικείμενο τεράστιας σύγχυσης και, συχνά, φόβου για πολλές Ευρωπαϊκές κοινωνίες – μέσω των ταξιδιών των ανθρώπων που είναι μέρη του.

Παράλληλα, στις ΗΠΑ, τα άτομα ασιατικής καταγωγής μπήκαν δυναμικά στο χώρο των comics, μιλώντας για πράγματα άγνωστα σε ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού, σχετικά με τις διακρίσεις και τις δυσκολίες που έχουν βιώσει ως πρόσφυγες και φυγάδες. Το εξαιρετικά καλοσχεδιασμένο comic της Thi Bui, THE BEST WE COULD DO, αναφέρεται στο μακρύ ταξίδι της ζωής των δύο γονιών της, που περιλαμβάνει τη φυγή τους από το Βιετνάμ για τη Μαλαισία και έπειτα τον ερχομό τους στην Αμερική. Κάθε πολιτική αναταραχή και κάθε κοινωνική δυσκολία αφήνουν τα σημάδια τους πάνω στην οικογένεια των φυγάδων, επηρεάζοντας την σκέψη, τη συμπεριφορά και τις πράξεις τους, και αλλάζοντας τους ριζικά.

Σε μια προσπάθεια, λοιπόν, να μεταδώσουν οι πρόσφυγες τις ιστορίες τους, είτε για να ευαισθητοποιήσουν την κοινωνία, είτε για να υψώσουν τη φωνή τους και να δουν τον εαυτό τους πρωταγωνιστή σε έναν κόσμο που τους αντιμετωπίζει ως μάζα, γεννήθηκε το project PositiveNegatives, που σκοπό έχει τη διάδοση των ιστοριών, χρησιμοποιώντας τη μορφή comic. Άνθρωποι που έχουν περάσει από εμπόλεμες περιοχές και καταπιεστικά καθεστώτα στις επικίνδυνες θάλασσες της Μεσογείου, για να βρεθούν σε κάποιο κέντρο μεταναστών, θυμούνται τα γεγονότα που τους οδήγησαν στην απόφασή τους, το δύσκολο ταξίδι τους, την αγωνία, τον φόβο και την απελπισία τους, όταν βρέθηκαν στο έλεος διακινητών ή αστυνομικών αρχών. Όλες οι ιστορίες είναι ατομικά ταξίδια, με πρωταγωνιστές τους ξεριζωμένους, και όλες παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, περιγράφοντας σκληρές καταστάσεις, που ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα πολλών ανθρώπων, όπως οι πολιτικές διώξεις, η πολεμική βία, οι βιασμοί καταπιεσμένων και φτωχών από τους δυνάστες τους, οι διακρίσεις και οι ξενοφοβικές συμπεριφορές.

Στην Ελλάδα, το πιο γνωστό έργο που ασχολείται με προσφυγικά ταξίδια είναι το ΑΪΒΑΛΙ του Soloup, το οποίο απέσπασε σημαντικά βραβεία και μια συνεργασία με το μουσείο Μπενάκη, για μια έκθεση αφιερωμένη σε αυτό, το 2015. Η δημοφιλία και επιτυχία του, καταδεικνύουν τo comic ως εξαιρετικό Μέσο καταγραφής και προβολής ιστοριών των ξενιτεμένων, εκφράζοντας την αδιαμφισβήτητη εκπαιδευτική του σημασία, πέρα από την καλλιτεχνική και αισθητική αξία του.

Είμαστε όλοι προϊόντα της εποχής μας, κι όσο πιο συγχυσμένη και περιπλοκή είναι αυτή, αλλά τόσο είμαστε κι εμείς. Η δημιουργός του THE BEST WE COULD DO γράφει πως η οικογένεια της ήταν “μυρμήγκια που προσπαθούσαν να κάνουν πέρα για τους γίγαντες και να μετακινούνται όσο πιο μακριά γίνεται από τις συγκρούσεις”. Mέσα στα comics των προσφύγων, δεν είναι απίθανο να δούμε τον εαυτό μας… Aλλά ακόμα κι αν δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε, έστω νοερά, αυτά τα ιδιότυπα ταξίδια, η εκπαιδευτική αξία των συγκεκριμένων comics είναι αναμφισβήτητη, ξεδιπλώντας την παγκόσμια ιστορία μέσω από τις προσωπικές ματιές αυτών που τη βίωσαν.

Δώστε τους μια ευκαιρία, λοιπόν, και ας ελπίσουμε ότι όσο οι άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείπουν τους τόπους τους, παρόμοια comics θα συνεχίσουν να υπάρχουν…