Comic Book Lettering

Το Lettering, η προσθήκη κειμένου μέσα στην εικόνα, είναι τόσο παλιό όσο τα ίδια τα comics. Ίσως και παλιότερο, αν σκεφτούμε ότι η προσθήκη διαλόγων σε εικόνα έχει καταγραφεί πολύ πριν από τη σημερινή μορφή αλληλουχίας των comics.

Οι πρώτες εμφανίσεις του γνωστού σε όλους μας σήμερα “μπαλονιού”, έγιναν την εποχή της Αμερικάνικης Επανάστασης. Αρχικά, όχι μόνο δεν ήταν τόσο δημοφιλές όσο το ξεχωριστό κουτάκι με τον διάλογο, αλλά, όπου υπήρχε, “η μπαντερόλα” ήταν κακοσχεδιασμένη και ακαλαίσθητη. Τόσο, που να γίνεται, ουσιαστικά, εμπόδιο στη λειτουργικότητά της ανάγνωσης. (Ένα μπαλονάκι διαλόγου που πασχίζεις να το διαβάσεις, αυτοαναιρείται.)

Ως πρακτική, το Lettering ανέκαθεν προκαλούσε το ενδιαφέρον μου. Από πολλούς αναγνώστες θεωρείται κάτι δεδομένο, ίσως και εύκολο. Περνάει απαρατήρητο, γιατί βρίσκεται παντού στις σελίδες, όπως βρίσκεται παντού ο αέρας που αναπνέουμε. Προσωπικά, πιστεύω ότι είναι μια ακόμα μορφή Tέχνης και μάλιστα κάπως παραγνωρισμένη. Ο letterer είναι ένας πραγματικός ισορροπιστής του δισδιάστατου χώρου, αλλά και τεχνίτης του νοήματος. Οι απόψεις, βέβαια, που θα εκθέσω παρακάτω είναι καθαρά “αναγνωστικές”, καθώς δεν έχω το κατάλληλο (καλλι)τεχνικό υπόβαθρο για να εκφράσω κάποια πιο εμπεριστατωμένη άποψη.

Το πρώτο πράγμα που μου έκανε εντύπωση στην έρευνά μου για το άρθρο αυτό, είναι ότι το Lettering, ως ξεχωριστή δουλειά, υφίσταται κυρίως στα Αμερικανο-Βρετανικά comics. Οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, τα “μπαλονάκια” με το κείμενο είναι δημιουργικό καθήκον (προνόμιο;) του artist. Δεν ξέρω αν αυτό ακυρώνει την εν λόγω Τέχνη, αλλά σίγουρα θεωρώ ότι επιβαρύνει (άχρηστα, ενδεχομένως) τον εκάστοτε σχεδιαστή.

Ο αφανής ήρωας letterer, λοιπόν, είναι ο άνθρωπος που ενώνει το κείμενο με το σχέδιο, σε κάτι που είναι ευχάριστο στο μάτι, αλλά και αιχμαλωτίζει το μυαλό. Καθήκον του και συμβολή του είναι να τοποθετήσει τις λέξεις του κάθε panel, με τέτοιο τρόπο, ώστε να καλύπτει το σχέδιο όσο πιο σωστά γίνεται. Προσέξτε, όχι όσο λιγότερο γίνεται, αλλά όσο πιο σωστά, θυσιάζοντας, σε κάποιες περιπτώσεις, το σχέδιο, στην έκταση που χρειάζεται, για να μεταφερθεί η ιστορία.

Βέβαια, οι καλλιτέχνες συνηθίζουν να αφήνουν κενό, έχοντας στο νου τον διάλογο που θα προστεθεί, όμως αυτό δεν είναι πάντα εφικτό και η Τέχνη του letterer είναι που κάνει κατάλληλη χρήση του κενού αυτού. Πόσο μάλλον, όταν ο συγγραφέας έχει οίστρο και γράφει πολλά, τα οποία θα πρέπει να χωρέσουν, ευανάγνωστα, σε δεδομένο χώρο. Παράλληλα, η τοποθέτηση των διαλόγων θα πρέπει να είναι έτσι ώστε η ανάγνωση να ρέει με σαφήνεια, προσδίδοντας το κατάλληλο συναίσθημα. Αλίμονο αν ο αναγνώστης δεν μπορεί να καταλάβει ποιά είναι η σειρά ανάγνωσης των captions και των balloons σε ένα panel!

Μια ακόμα άποψη του Lettering, δευτερεύουσα ίσως, όμως όχι λιγότερο σημαντική ή δημιουργική, είναι η επιλογή της μορφής του “μπαλονιού” και της γραμματοσειράς. Ο μόνος λόγος που τη χαρακτηρίζω ως δευτερεύουσα, είναι γιατί οι αναγνώστες (και οι editors) έχουν συνηθίσει να βλέπουν γράμματα συγκεκριμένης μορφής, σε μπαλονάκια συγκεκριμένου χρώματος και σχήματος. Αυτό, όμως, δεν είναι δεδομένο και εξαρτάται από τις ανάγκες της ιστορίας, κάθε φορά. Όταν εμφανιστεί η ευκαιρία, ο letterer μπορεί να αφεθεί (ή να προσκληθεί) στη δημιουργική ποικιλομορφία.

Από τα “συννεφάκια” των σκέψεων ενός χαρακτήρα, μέχρι τα διαφορετικά γράμματα μιας “ξένης” γλώσσας ή εκφοράς. Ένα κλασικό, πλέον, παράδειγμα μιας τέτοιας περίστασης, είναι η δουλειά του Todd Klein στο SANDMAN. Ας πούμε, στο τεύχος #17, ουσιαστικά εφευρέθηκε (αν δεν κάνω λάθος) ένα νέο είδος word balloon, έτσι ώστε να αποδοθεί ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο μιλάνε οι γάτες!

Ένωση γραφής και εικόνας. Αυτό ήταν και θα είναι πάντα η Τέχνη των comics. Σε αυτό το πάντρεμα, λοιπόν, συνδετικός κρίκος είναι ο letterer. Αυτός που ενώνει τις δύο βασικές απόψεις του Μέσου, προτού εκείνο προσφερθεί στο κοινό. Μπορεί η σύγχρονη τεχνολογία, όπως σε όλες τις περιπτώσεις, να έκανε τα πράγματα ευκολότερα, όμως η ουσία της Tέχνης του Lettering, το καλλιτεχνικό ένστικτο που χρειάζεται για τη δουλειά αυτή, δεν έχει μειωθεί ούτε στο ελάχιστο.

Σας ευχαριστούμε, λοιπόν, αφανείς ήρωες letterers!