Η Αποκαθήλωση Του Frank Miller

Η αποκαθήλωση ενός σπουδαίου δημιουργού είναι κάτι που πολλές φορές προκύπτει οργανικά. Θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι επόμενο της ίδιας της διαδικασίας της συνεχούς δημιουργίας. Πράγματι, σχεδόν όλοι οι θρύλοι της comic book σκηνής έχουν αφήσει, πέρα από τα κλασικά τους αριστουργήματα, και κάποιες μέτριες δουλειές, που υπερτονίζουν τις αδυναμίες τους. Λίγοι, όμως, από τους μεγάλους κλασικούς (ας μου επιτραπεί ο όρος) μπορούν να συγκριθούν με τον Frank Miller, όσον αφορά στη μανία του να καταστρέφει ο ίδιος την κληρονομιά των αριστουργημάτων του.

Ο Miller κάθισε στο θρόνο στα ‘80s και παρέμεινε αδιαμφισβήτητος βασιλιάς μέχρι τα ‘90s. Αυτές τις δύο δεκαετίες, παρήγαγε εξαιρετικές δουλειές, όπως το RONIN, το SIN CITY, το run του στο DAREDEVIL και, φυσικά, το THE DARK KNIGHT RETURNS. Αυτά, με το ιδιόμορφο σχέδιο και την ενήλικη ιστορία τους, άνοιξαν νέους ορίζοντες, χάραξαν το δρόμο που ακολούθησε η βιομηχανία τα μετέπειτα χρόνια. Κι έπειτα… η αποκαθήλωση!  Από ένα σημείο και μετά, οι δουλειές του για τις μεγάλες εκδοτικές έδειξαν ένα γερασμένο, πομπώδη Miller, σε μια προσπάθεια να συνεχίσει τα παλιά του έργα. ALL-STAR BATMAN, THE DARK KNIGHT STRIKES AGAIN, SUPERMAN: YEAR ONE, το πρόσφατο sequel στο 300, όλα τους πολύ προβληματικά. Τα προσβλητικά σχόλια για το Ισλάμ και η επίθεσή του στο κίνημα Occupy Wall Street δεν βοήθησαν ιδιαίτερα και, κάπως έτσι, ο Miller μετατράπηκε κι ο ίδιος σε καρικατούρα, ένα γραφικό καρτούν, με στοιχεία συντηρητισμού, εκκεντρικότητας και μίσους.

Υπάρχουν, άραγε, στοιχεία στο πρωταρχικό του έργο που προοιώνιζαν, από τότε, αυτή την κατάληξη; Κατ’ εμέ, σίγουρα ναι. Αυτό το θέμα θα επιχειρήσω να διερευνήσω στο συγκεκριμένο κείμενό, μελετώντας το, κατά πολλούς, σπουδαιότερο από τα σπουδαία έργα του Miller, THE DARK KNIGHT RETURNS.

Το TDKR – μαζί με το WATCHMEN – είναι το comic που έφερε στο προσκήνιο τη σκληρή, ρεαλιστική προσέγγιση στα υπερηρωικά comics. Ο Miller προσπαθούσε ανέκαθεν να παρουσιάσει πιο “ενήλικα” comics και το παρόν έργο δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα. Για όσους (ελάχιστους) δεν γνωρίζουν, το TDKR είναι μια μελλοντολογική ιστορία, στην οποία ένας γέρος Batman αναγκάζεται να βγει από τη σύνταξη πίσω στους δρόμους της Gotham, για να πολεμήσει το έγκλημα. Η φουτουριστική αυτή Gotham παραπέμπει σε μια τυπική, αμερικάνικη μητρόπολη των 80s, με το ψυχροπολεμικό κλίμα, την εγκληματικότητα στους δρόμους και μια εμφανέστατη ηθική κρίση. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως ο Ψυχρός Πόλεμος υπάρχει στο background της ιστορίας, με τον Superman, μάλιστα, να συμμετέχει σε αυτόν ως προστάτης των ΗΠΑ.

Το TDKR, παρά τις ατέλειές του, είναι το magnum opus του δημιουργού του. Από πλευράς σχεδίου, είναι κατά πάσα πιθανότητα το αγαπημένο μου comic. Λατρεύω την punk αισθητική, τις γκροτέσκες, ερμαφρόδιτες φιγούρες, τα panels με τις ειδήσεις που επίτηδες γεμίζουν με αποπνικτικό τρόπο τις σελίδες, σατιρίζοντας, έτσι, την παρακμή του μιντιακού κόσμου. Σε κάθε σελίδα, φαίνεται πως ο Miller είναι σπουδαίος σχεδιαστής, αλλά και σπουδαίος αφηγητής! Εκμεταλλεύεται έξυπνα τις ιδιαιτερότητες του Μέσου και, με ευρηματικό τρόπο, λέει μια ιστορία με ενήλικες θεματικές, η οποία έχει και πολιτικές προεκτάσεις μάλιστα. Είναι ένα έργο που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προσωπική ανάγνωση του καθενός, καθώς υπάρχουν πολλές ερμηνείες, τόσο για τον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα του Batman, όσο και για τα μηνύματα που προσπαθεί να περάσει ο καλλιτέχνης.

Αντικατοπτρίζονται, όμως, και ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Miller, ο οποίος μάλλον είναι λίγο… μπερδεμένος. Με την έννοια πως η στάση του είναι κάπως αντιδραστική, λες κι απευθύνει ένα μεγάλο “κατηγορώ” προς όλες τις πλευρές. Ο Batman είναι σαφέστατα ασταθής και τα κίνητρά του για την καταπολέμηση του εγκλήματος είναι εγωιστικά, αλλά παράλληλα είναι και μια δύναμη που, σύμφωνα με τους πιο ενάρετους συμπρωταγωνιστές της ιστορίας, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από τον κοινό νου, επειδή, πολύ απλά, είναι υπεράνω αμφισβήτησης. Ο Miller ναι μεν τα βάζει με τους κρατικούς θεσμούς, αλλά και με τους υπερασπιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων, που παρουσιάζονται αφελείς και επικίνδυνοι για την κοινωνία και τον εαυτό τους.

Και η λίστα με τους εχθρούς του Miller, μέχρι να φτάσουμε στην τελευταία σελίδα, έχει μεγαλώσει τόσο που συμπεριλαμβάνει σχεδόν τους πάντες: από ψυχιάτρους (ο συγγραφέας απαξιώνει τις ψυχιατρικές μεθόδους για τη θεραπεία του εγκληματικού νου), μέχρι δημοσιογράφους (είναι όλοι καραγκιόζηδες). Στη κορυφή της λίστας, δε, φαίνεται να βρίσκεται η νέα γενιά, η οποία παρουσιάζεται ως αποπροσανατολισμένη, έτοιμη να ακολουθήσει τον ισχυρότερο της ζούγκλας, να αλλάξει στρατόπεδο και να ταχθεί με το μέρος του νικητή, δίχως δεύτερες και τρίτες σκέψεις.

Αυτή η μπερδεμένη σύγκρουση με τους πάντες, σε συνδυασμό με το μαύρο χιούμορ, αλλά και τον υπερ-δραματικό τόνο που χρησιμοποιεί ο Miller σε κάθε του δουλειά, κρύβει μια μεγάλη παγίδα: ενδέχεται νε μετατρέψει το δράμα σε μελόδραμα. Στο συγκεκριμένο comic, τέτοιο πρόβλημα δεν υφίσταται. Τα μετέπειτα δημιουργήματά του, από την άλλη, υποφέρουν από αυτά τα γνωρίσματα και καταλήγουν να θυμίζουν σαπουνόπερες.

Το TDKR (όπως και πολλά ακόμη comics του ίδιου είδους) έχει μανιχαϊστικά στοιχεία, υπάρχει δηλαδή καλό και κακό και, αντίστοιχα, άτομα που υπηρετούν τη μία ή την άλλη πλευρά. Βέβαια, με εξαίρεση ελάχιστες περιπτώσεις – όπως ο χαρακτήρας του Joker – υπάρχουν δόσεις ηθικής περιπλοκότητας να χρωματίζουν το άσπρο και το μαύρο. Και αυτό είναι προς τιμήν του Miller. Ο Batman, για παράδειγμα. Είναι ο μόνος Υπεράνθρωπος κι αυτό προκύπτει αν εξετάσουμε τον χαρακτήρα ευθέως (είναι ο μόνος που μπορεί να ηγηθεί και να σώσει τη ψυχή της Gotham), αλλά και αν εξετάσουμε τον χαρακτήρα παίζοντας με τις αντιθέσεις (ο Joker, ο οποίος είναι εγγενώς κακός και δεν μπορεί να θεραπευτεί, είναι το απόλυτο κακό και το απόλυτο κακό είναι προορισμένο να συγκρουστεί με το απόλυτο καλό). Παρουσιάζεται, βέβαια, και ως αλαζόνας κι ολίγον παράφρων. Αντίστοιχα, ο Superman, παρ’ όλο που είναι πειθήνιο όργανο του προέδρου Reagan, έχει ειλικρινείς φόβους για την ανθρώπινη φύση και τη βία που ξεσπά, που τον οδηγούν σε λάθος συμπεράσματα και, κατά συνέπεια, σε λάθος στρατόπεδο.

Να σημειωθεί, επίσης, πως στο comic υπάρχει έντονη η νοοτροπία του “δεχόμαστε επίθεση και πρέπει να αμυνθούμε με νύχια και με δόντια!”, την οποία φαίνεται να υιοθετεί ο Miller για το Ισλάμ και την τρομοκρατία μέχρι και σήμερα. Ή τουλάχιστον, μέχρι το 2011, που έκανε τα αντίστοιχα σχόλια.

Ίσως κάποιοι ισχυριστούν πως το παρατραβάω λίγο και δέχομαι πως, σε κάποιες ιστορίες, είναι πράγματι ανούσιο να υπεραναλύεις. Στη συγκεκριμένη, όμως, η κοινωνική κριτική είναι άμεσα συνυφασμένη με τον χαρακτήρα του έργου. Η φύση της ιστορίας είναι σύνθετη και επιτρέπει στον αναγνώστη να κάνει σχόλια που αφορούν τόσο την καλλιτεχνική της πλευρά, όσο και το κοινωνικοπολιτικό σχόλιο που υπάρχει στον πυρήνα της.

Το πόρισμα; Το THE DARK KNIGHT RETURNS είναι σπουδαίο. Όμως, μας “προετοιμάζει” και για την εξέλιξη του Frank Miller, καθώς έχει όλα αυτά τα στοιχεία, όλες αυτές τις ιδιοτροπίες του δημιουργού του, που αν δεν εκφραστούν με τον σωστό τρόπο, είναι ικανές να βουλιάξουν και το πιο φιλόδοξο εγχείρημα. Βέβαια, το ότι ακολούθησαν μερικά κακά comics, δεν στερεί κάτι ούτε από το μεγαλείο του TDKR, ούτε από την αξία του Miller ως δημιουργού. Στην τελική, φαίνεται πως η καλλιτεχνική άνθηση μάλλον έχει ημερομηνία λήξης. Είναι αυτό που είναι, για όσο διαρκέσει.

Κανείς δεν παράγει μονάχα αριστουργήματα. Αργά ή γρήγορα, έρχεται η αποκαθήλωση…