Αποδράσεις

Το 2020 είναι η χρονιά που δεν θα ξεχάσουμε. Πολλές αλλαγές, ιδιαίτερες καταστάσεις, παράξενες εξελίξεις, καραντίνα, εγκλεισμός. Mέσα σε όλα αυτά, το Comicdom Con Athens 2020, αναβλήθηκε (και δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμα, but stay tuned). Έτσι, δεν κατάφερα να πάρω στα χέρια μου, όπως περίμενα τότε, ένα ιδιαίτερο τεύχος που εξέδωσαν οι Εκδόσεις του Κάμπου. Ο λόγος για το ΑΠΟΔΡΑΣΕΙΣ: ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΤΟΙΧΟΥ, ένα τεύχος με ιστορίες που εμπνεύστηκαν οι κρατούμενοι μαθητές του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας του Καταστήματος Κράτησης της Λάρισας, στο πλαίσιο των μαθημάτων Σεναρίου και Σχεδιασμού Comics που έλαβαν χώρα τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο 2019 και επιμελήθηκαν οι Εκδόσεις του Κάμπου. Ευτυχώς, μετά από πρωτοβουλία των εκδόσεων, το τεύχος κυκλοφόρησε ελεύθερο στο internet κι έτσι, μέσα σε εκείνη την πρώτη καραντίνα του Μάρτη, μπόρεσα κι εγώ να το διαβάσω.

Τα comics μέσα από τη φυλακή δεν είναι κάτι καινούριο, προφανώς. Στις Η.Π.Α, ο ισοβίτης, πλέον, δημοσιογράφος Μumia Αbu Jamal είναι μόνιμος συνεργάτης της ανθολογίας WORLD WAR 3 ILLUSTRATED. Στην Ελλάδα, πριν κάποια χρόνια, είχαμε την έκδοση σε comic του διηγήματος ΑΝΤΙΟ MΠΑΤΜΑΝ, του Τάσου Θεοφίλου, η μεταφορά του οποίου έγινε από τον Kanellos Cob, όσο ο Θεοφίλου ήταν έγκλειστος.

Από την άλλη, η εκπαίδευση εντός της φυλακής είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Ίσως τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας να είναι ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία αντεγκληματικής πολιτικής, ωστόσο συχνά, αν όχι πάντα, δεν λαμβάνουν την προσοχή που τους αρμόζει. Οι ΑΠΟΔΡΑΣΕΙΣ ήταν το αποτέλεσμα μιας προσπάθειας χρήσης του Μέσου ως μεθόδου διδασκαλίας σε σχολείο φυλακών, κάτι που από μόνο του είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Ο άνθρωπος πίσω από αυτό project, Μέλανδρος Γκανάς, συνοδοιπόρος του Comicdom και πιστός φίλος και εργάτης της 9ης Τέχνης στην Ελλάδα, δεν χρειάζεται πολλές συστάσεις. Προθυμοποιήθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις και να καταθέσει τη δική του εμπειρία, που κατέληξε σε αυτό το έντυπο.

Μεσολάβησαν κάποιοι μήνες και άλλη μια καραντίνα για να δημοσιευθεί τελικά, ενώ πάντα η επικαιρότητα έδινε αφορμές.

Πώς προέκυψε η ιδέα για τα σεμινάρια στις φυλακές και πώς τελικά κατάφερε αυτή η ιδέα να υλοποιηθεί;

Μας κάλεσαν ως σύλλογο (Εκδόσεις του Κάμπου) να κάνουμε θερινά μαθήματα comics στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας και χωρίς δεύτερη σκέψη είπαμε ναι.

Ποιά ήταν η αρχική αντίδραση των εγκλείστων μαθητών στα μαθήματα;

Από την πρώτη μέρα έδειξαν ενδιαφέρον. Το σχολείο λειτουργεί όλο τον χρόνο, άρα οι μαθητές ήξεραν τι να περιμένουν και μας διευκόλυναν πάρα πολύ από την πρώτη στιγμή.

Ποιό το προφίλ των συμμετεχόντων; Τί ηλικίας ήταν; Τί είδους ποινές εκτίουν ή εξέτιαν; Είχαν προηγούμενη σχέση με τα comics;

Ήταν διαφόρων ηλικιών και οι ποινές τους ήταν από λίγα χρόνια μέχρι και ισόβια. Σχεδόν κανείς τους δεν είχε σχέση με τα comics. Στον δεύτερο κύκλο μαθημάτων με τον Θωμά Κεφαλά, δήλωσε συμμετοχή ακόμα ένας μαθητής από άλλη πτέρυγα, ο οποίος σχεδίαζε καλά.

Δεδομένου ότι η φυλακή είναι ιδιαίτερος τόπος και τα σεμινάρια δεν ακολούθησαν, ενδεχομένως, την ίδια δομή με εκείνα που γίνονται εκτός, ποιά ήταν η διαδικασία του μαθήματος;

Μπήκα πρώτος εγώ και γνωριστήκαμε με τους μαθητές, τους εξήγησα βασικά πράγματα για τα comics. Συζητήσαμε για τη θεματική που θέλαμε να διαλέξουμε. Καθήσαμε και γράψαμε ιστορίες. Μετά μπήκε ο Θωμάς και έκανε θαύματα με τους μαθητές.

Οι μαθητές, με τη βοήθεια του Θωμά, που τους έδειχνε διάφορους τρόπους ώστε να εξελιχθεί καλύτερα η ιστορία τους, σχεδίασαν την αρχική τους ιδέα. Στο τέλος, συγκέντρωσε όλο το υλικό, επιμελήθηκε τις περισσότερες ιστορίες από την αρχή και έστησε το τεύχος. Σε αυτό το σημείο, να πούμε πως οι υπόλοιποι συνεργάτες/φίλοι που σχεδίασαν κάποια ιστορία είναι οι Κλήμης Κεραμιτσόπουλος, Γιώργος Μικάλεφ, Νίκος Γραμμενόπουλος και Αλκιβιάδης Κούμαρος.

Στο τεύχος που εκδόθηκε και φιλοξένησε μερικές από τις ιστορίες των κατάδικων μαθητών, όλα τα σενάρια είχαν σχέση με τη φυλάκιση. Πόσο δύσκολο ήταν τα ερεθίσματα να είναι εξωτερικά; Φοβηθήκατε μήπως η ανάμνηση και η φαντασία υποχώρησαν μπροστά στον ρεαλισμό του εγκλεισμού;

Δεν αγχώνομαι να μιλάω στους ανθρώπους. Ως άνθρωπος είμαι περίεργος και πάντα προσπαθώ να μπω στη θέση του άλλου. Έτσι, συστήθηκα “με τη μία” και προσπάθησα να τους γνωρίσω, ενώ απο την αρχή της γνωριμίας μας αυτής, μίλησα ανοιχτά για το πόσο περίεργο ήταν και για μένα όλο αυτό. Ο πάγος έσπασε πολύ γρήγορα και αφού τους εξήγησα κάποια πράγματα για τα comics, αποφασίσαμε μαζί με τους μαθητές πώς θέλαμε να κάνουμε ιστορίες παίζοντας με κάποιες λέξεις. Διάλεξε ο καθένας μία λέξη και έπειτα μιλήσαμε. Μου εξήγησαν τι και πως ήθελαν να πουν αυτό που είχαν να πουν. Απλά τους βοήθησα να γράψουν τις ιστορίες τους. Δεν φοβήθηκα ίσως γιατί είχα άγνοια ως πρωτάρης σε τέτοιες συνθήκες, αλλά με τίποτα δεν υποχώρησε ούτε η φαντασία αλλά ούτε ο κυνισμός στα comics τους.

Οι τοίχοι της φυλακής εμποδίζουν την κοινωνία να αντιληφθεί την πραγματικότητα εντός των καταστημάτων κράτησης. Οι πληροφορίες δεν εξέρχονται. Οι κρατούμενοι συνήθως είναι αόρατοι. Το τευχάκι που εκδόθηκε τελικά, άνοιξε παράθυρο στους τοίχους αυτούς και επέτρεψε στον έξω κόσμο να ρίξει μια κλεφτή ματιά στα ενδότερα μιας άγνωστης καθημερινότητας. Ήταν εξ’ αρχής αυτός ο στόχος, ή τελικά η ανάγκη επικοινωνίας των μαθητών του σχολείου δεύτερης ευκαιρίας απέδωσε στα μαθήματα αυτά μια ακόμα διάσταση;

Ό, τι ήθελαν να πουν, τo είπαν και εμείς τα οπτικοποιήσαμε. Υπήρξαν κάποιοι άτυποι περιορισμοί σε θέματα όπως η άμεση αναφορά σε ναρκωτικά, γιατί στο όλο εγχείρημα εμπλεκόταν η ΜΚΟ που θα χρηματοδοτούσε το project και η διεύθυνση του σχολείου, οι οποίοι δεν ήθελαν να υπάρχουν τόσο άμεσες αναφορές σε κάποια θέματα. Βέβαια, δεν βρεθήκαμε στην δύσκολη θέση να “λογοκρίνουμε” ή να κόψουμε κάποια ιστορία. Όταν το όλο πλαίσιο συνεργασίας κατέρρευσε, δεν υπήρχε κανένας λόγος για political correctness και απλά στήσαμε και τυπώσαμε το τεύχος. Το τευχάκι αυτό όμως, ναι, είναι “πιούρ”, που λεν’ και στο χωριό μου. Στην αρχή δεν ήξερα τι θα βγεί, πόσο θα μας εμπιστευτούν, ή αν θα έχουν όρεξη να συμμετέχουν. Αλλά όλα κύλησαν τόσο όμορφα και γίναμε μία καλή παρέα. Kαθίσαμε και τους αφήσαμε να πουν αυτό που θέλουν να πουν, κι εμείς απλά τους βοηθήσαμε στο πως να τα γράψουν για να γίνουν comics. Τους αφήσαμε να κάνουν μόνοι τους και τα προσχέδια, με όποιον τρόπο μπορούσε ο καθένας, και απλά στο τέλος οι συνεργάτες/φίλοι έφτιαξαν με βάση αυτά τις ιστορίες για να τυπωθούν. Άρα μπορεί αρχικά να ήταν ως ένας δικός μας στόχος να ανοίξουμε ένα παράθυρο – ή κάτι τέτοιο, τέλος πάντων – αλλά τελικά η ανάγκη τους για επικοινωνία ήταν τόσο μεγάλη, καθώς και η αληθινή δίψα τους για συμμετοχή στα μαθήματα, που απλά καθίσαμε όλοι μαζί και κάναμε comics.

Επειδή θέλω να είμαι τίμιος με εμένα και με αυτά που προσπαθώ να εκπροσωπώ, κάπου εδώ πρέπει να αναφέρω και τα άσχημα της όλης ιστορίας. Σε αυτο το πρόγραμμα, μας κάλεσαν να κάνουμε έναν μήνα καθημερινά μαθήματα comics και στο τέλος θα ετοιμάζαμε ένα τεύχος το οποίο θα το τυπώναμε. Τόσο τη δική μας πληρωμή όσο και τα έξοδα εκτύπωσης, τα αναλάμβανε ΜΚΟ, που ήταν πίσω απο την όλη χρηματοδότηση. Τελικά, κάτι βδομάδες μετά την λήξη των μαθημάτων, μας προώθησαν ένα email που έγραφε ότι δυστυχώς δεν θα πληρωθούν οι καθηγητές, ο τυπογράφος κ.λπ., γιατί η ΜΚΟ χρωστούσε και δεν έπαιρνε φορολογική ενημερότητα και άλλα τέτοια. Έτσι, ως σύλλογος αναλάβαμε την πληρωμή του καθηγητή μας, το στήσιμο, καθώς και το τύπωμα της έκδοσης. Είτε θα το κάναμε εμείς κι αυτό, ή δεν θα το τύπωνε κανείς ποτέ. Δεν χρειάστηκε να το σκεφτώ πολύ και το τυπώσαμε. Άρα, όπως ίσως καταλαβαίνετε, μετά το τέλος του προγράμματος και αφού η εργασία μας τελείωσε, όλα πήγαν όπως πάνε συνήθως οι συνεργασίες στην Ελλάδα. Αυτό το τελευταίο το ανέφερα για να ξέρουμε, εμείς οι έξω, πόση σημασία ΔΕΝ δίνουν σε τέτοια προγράμματα. Το καλό για μένα είναι πως βγήκαμε κερδισμένοι όσοι συμμετείχαμε και πως θα πλήρωνα εξ’αρχής για να κάνω κάτι τέτοιο! Ειλικρινά, μέσα μου νιώθω πως είναι από τα πιο όμορφα projects που έχω κάνει και εννοείται πως θα το έκανα ξανά ευχαρίστως, άμα μου έκαναν πάλι την τιμή (απλά θα τους έλεγα απο την αρχή πως πάω δωρεάν, μην μπλέκουμε με τιμολόγια, ψέματα και ακυρώσεις τιμολογίων).

Όταν ολοκληρώθηκε ο κύκλος μαθημάτων, αλλά και αφού οι μαθητές πήραν στα χέρια τους το έντυπο της δικής τους δουλειάς, ποιά ήταν η στάση τους απέναντι στην τέχνη και τα comics, αλλά και η σχέση τους με τους ανθρώπους του project, σε σύγκριση με την αρχή του εγχειρήματος;

Δεν μπορώ να ξέρω ακριβώς, γιατί, όπως προείπα, η συνεργασία μας με το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας μετά την λήξη των μαθημάτων έληξε κι αυτή. Και δεν ξέρω, ειλικρινά, εάν όλο αυτό που είδα μπορεί να δώσει κάποιο αποτέλεσμα. Έζησα πολύ όμορφες στιγμές με τους μαθητές για έναν μήνα, τους δείξαμε κάποια πράγματα, είδαμε πόσο γουστάρανε και μετά τί; Και αν ήταν όλο αυτό απλά για τα μάτια του κόσμου, έχει κάποιο νόημα; Ως κλείσιμο, όμως, σε αυτή την ερώτηση, θα διαλέξω να πω μία πιο θετική ιστορία. Ένας μαθητής πρόσφατα αποφυλακίστηκε και πέρασε απο το Project Ιππόκαμπος για να με χαιρετήσει. Μιλήσαμε και του έδωσα την έκδοση μας χωρίς να το περιμένει και όταν το άνοιξε και είδε την ιστορία του τυπωμένη, συγκινήθηκε πολύ. Αυτό θέλω να κρατήσω, για να μην απογοητεύομαι απο μαλακίες και να επιδιώκω να κάνω τέτοια πράγματα με κάθε κόστος.

Θα συνεχιστούν αντίστοιχα προγράμματα; Αν ναι, πώς μπορεί να βοηθήσει, όποιος θέλει να συνδράμει με γνώσεις ή υλικό;

Σίγουρα θα προσπαθήσουμε να συμμετέχουμε σε αντίστοιχα προγράμματα και είναι ένα από αυτά που αγαπώ να κάνω με τα comics. Το θέμα είναι να γίνεται σωστά και με κάποια σοβαρότητα όλο αυτό.